Một vài ngộ nhận về nghiên cứu khoa học

Một vài ngộ nhận về nghiên cứu khoa họcNguyễn Văn TuấnTrong vở kịch “Romeo và Juliet”, văn hào Shakespeare cho Juliet nói một câu về hoa hồng như sau: “Một đóa hoa hồng, dù được gọi bằng bất cứ tên gì, thì vẫn có hương vị ngọt ngào”. Câu hỏi đặt ra là trong khoa học, chúng ta có thể phân biệt các hoạt động nghiên cứu khoa học với các hoạt động khác trong xã hội mà nhìn và cảm nhận cũng giống như nghiên cứu? Theo một giáo sư khả kính thì hai hoạt động sau đây là...
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Một vài ngộ nhận về nghiên cứu khoa học Một vài ngộ nhận về nghiên cứu khoa học Nguyễn Văn Tuấn Trong vở kịch “Romeo và Juliet”, văn hào Shakespeare cho Juliet nói mộtcâu về hoa hồng như sau: “Một đóa hoa hồng, dù được gọi bằng bất cứ tên gì, thìvẫn có hương vị ngọt ngào”. Câu hỏi đặt ra là trong khoa học, chúng ta có thểphân biệt các hoạt động nghiên cứu khoa học với các hoạt động khác trong xã hộimà nhìn và cảm nhận cũng giống như nghiên cứu? Theo một giáo sư khả kính thì hai hoạt động sau đây là nghiên cứu khoahọc: một bà nội trợ đi thăm dò giá cả ngoài chợ để mua thực phẩm với giá rẻ nhấtvà chất lượng tốt nhất, hay đôi trai gái tìm hiểu nhau trước khi tiến đến hôn nhân. Nhưng tôi ngờ rằng cách hiểu về nghiên cứu khoa học như là những hoạtđộng thường ngày của vị giáo sư có phần phiến diện, nếu không muốn nói là sai.Thế thì vấn đề đặt ra là: thế nào là một nghiên cứu khoa học (NCKH)? Người viết bài này (và nhiều người khác) có thể lấy kinh nghiệm thực tếcủa mình để trả lời câu hỏi trên. Nói một cách ngắn gọn: nghiên cứu khoa học làmột hoạt động của con người nhằm mở rộng tri thức qua các phương pháp khoahọc. Theo cách hiểu phổ quát này, có hai điều kiện để một hoạt động có thể xemlà nghiên cứu khoa học: mục tiêu và phương pháp. Nghiên cứu khoa học phải nhằm mục tiêu phát triển tri thức mới, hay đónggóp thêm tri thức cho kho tàng tri thức của con người. Những tri thức này phảimang tính phổ quát hay có thể khái quát hóa. Một bà nội trợ có thể ra chợ khảosát giá cả thực phẩm và có những so sánh thú vị, nhưng đó không phải là mộtNCKH, bởi vì tri thức đó không thể khái quát hóa. Người ta có thể tạo ra tri thứcbằng cách kiểm tra nhiệt độ nước trong bồn tắm, nhưng tri thức này chỉ hợp lí tạimột thời điểm và một bối cảnh cụ thể. Nhưng nếu người đó đổ nước nóng vàobồn tắm và đo lường sự thay đổi nhiệt độ nước, thì đó là một tri thức có thể kháiquát hóa, và đáp ứng một điều kiện của NCKH. Nghiên cứu khoa học là một cuộc điều tra hay khảo sát có hệ thống. Haichữ “hệ thống” ở đây có nghĩa là công trình nghiên cứu được thực hiện theonhững qui trình chuẩn. Qui trình chuẩn trong nghiên cứu khoa học gồm 8 bước:đặt câu hỏi; thu thập thông tin hiện hành; đặt giả thuyết; thử nghiệm và thu thập dữliệu; phân tích dữ liệu; diễn giải kết quả phân tích; công bố kết quả; và tái kiểmđịnh giả thuyết. Trong qui trình này, phương pháp đóng vai trò quan trọng, vìchính phương pháp quyết định khoa học tính của một hoạt động, và phân địnhhoạt động đó là khoa học hay phi khoa học. Một phương pháp thu thập dữ liệumang tính khoa học nếu phương pháp đó có cơ sở lí thuyết, có giả định, độ tin cậycao, và độ chính xác cao. Vì phương pháp khoa học có độ tin cậy và chính xác cao, cho nên kết quảcủa NCKH có tính lặp lại (repeatability). Nói cách khác, nếu giả có một nghiêncứu đã được công bố bởi một nhà khoa học nào đó; nếu một nhà nghiên cứu kháclặp lại nghiên cứu đó bằng những phương pháp và với điều kiện đã được mô tả,phải đạt được những kết quả tương tự. Điều này rất khác với các hoạt động phikhoa học, vì kết quả của các hoạt động phi khoa học không có khả năng lặp lại haykiểm tra. Do đó, việc khảo giá của bà nội trợ hay việc đôi trai gái tìm hiểu nhaukhông thể xem là khoa học, bởi những kết quả đó không có khả năng lặp lại vàkhái quát hóa. Bởi vì phương pháp khoa học dựa trên lí thuyết và giả định, cho nên kếtquả khoa học phải được diễn giải bằng bằng chứng, bằng lí luận dựa vào logic haylập luận của toán học, không đi ra ngoài phạm vi của dữ liệu cho phép. Ngược lại,các hoạt động phi khoa học th ường dựa vào niềm tin và sự trung thành. Nhữnghoạt động phi khoa học thường mang tính tôn giáo; nó cố gắng cải đạo, chứ khôngthuyết phục bằng bằng chứng thực nghiệm; nó đòi hỏi người ta phải tin, mặc kệcho sự thật có đi ngược lại niềm tin. Bởi vì kết quả của nghiên cứu có giá trị phổ quát, cho nên kết quả nghiêncứu không hẳn tùy thuộc vào điều kiện và bối cảnh địa phương. Do đó, cho rằng“Chẳng hạn, một đề tài mang lại ý nghĩa lớn đến phòng chữa bệnh ở xứ sở nhiệtđới như nước ta. Nghiên cứu về ‘Mắm tôm và bệnh tả’ dầu có thể là rất bổ ích (ítnhất là đối với Bộ Y tế) nhưng chắc không tạp chí quốc tế nào đăng” thể hiện mộtsự hiểu lầm và … sai. Có lẽ tác giả của câu phát biểu trên không biết rằng các tậpsan khoa học danh tiếng về bệnh nhiệt đới đều có trụ sở ở Mĩ và Anh, chứ khôngphải ở Á châu hay Phi châu. Bộ Y tế đã khẳng định rằng mắm tôm không phải lànguyên nhân gây bệnh tả; do đó, câu phát biểu trên chẳng những không cần thiết,mà còn không thích hợp. Ngay cả nếu một nghiên cứu về mắm tôm và bệnh tả được thực hiện, thì kếtquả của nghiên cứu vẫn có thể công bố trên các tập san khoa học có uy tín, nếucông trình nghiên cứu được tiến hành đúng theo các phương pháp khoa h ọc. Thậtlà sai lầm khi suy nghĩ rằng mắm tôm là một đặc sản của Việt N ...