MỸ THUẬT SO SÁNH NHỮNG TRIỂN VỌNG NGHIÊN CỨU

Những dấu ấn Trung Hoa trong mỹ thuật Việt luôn là mối quan tâm của các nhà nghiên cứu. Đầu tiên là thế hệ những nhà nghiên cứu người Pháp của trường Viễn đông Bác cổ như Bézacier, Goloubew...Tiếp sau là thế hệ các nhà nghiên cứu Mỹ thuật Việt Nam thế hệ đầu tiên như Nguyễn Đỗ Cung, Thái Bá Vân, Nguyễn Du Chi, Chu Quang Trứ. Song vì tính chất phức tạp của hiện tượng này nên những tranh luận học thuật cũng khá sôi nổi. Ban đầu là những tranh luận giữa các nhà nghiên cứu...
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
MỸ THUẬT SO SÁNH NHỮNG TRIỂN VỌNG NGHIÊN CỨU MỸ THUẬT SO SÁNH NHỮNG TRIỂN VỌNG NGHIÊN CỨU kỳ lân Việt Nam Những dấu ấn Trung Hoa trong mỹ thuật Việt luôn là mối quan tâm của các nhà nghiên cứu. Đầu tiên là thế hệ những nhà nghiên cứu người Pháp của trường Viễn đông Bác cổ như Bézacier, Goloubew...Tiếp sau là thế hệ các nhà nghiên cứu Mỹ thuật Việt Nam thế hệ đầu tiên như Nguyễn Đỗ Cung, Thái Bá Vân, Nguyễn Du Chi, Chu Quang Trứ. Song vì tính chất phức tạp của hiện tượng này nên những tranh luận học thuật cũng khá sôi nổi. Ban đầu là những tranh luận giữa các nhà nghiên cứu của trường Viễn đông Bác cổ với các trí thức Việt Nam. Sau đến là những tranh luận giữa các nhà nghiên cứu Việt Nam với nhau. Nhưng có lẽ, những cuộc tranh luận giữa các nhà nghiên cứu Việt Nam với các nhà nghiên cứu Trung Quốc mới là cuộc tranh luận thú vị nhất. Song tới nay, gần như chưa có được bao nhiêu các cuộc tranh luận từ hai phía Trung Quốc và Việt Nam. Lý do là đã có một thời gian dài học giả Trung Quốc không hiểu về mỹ thuật Việt Nam và các nhà nghiên cứu Việt Nam không có thông tin về Mỹ thuật Trung Quốc. Trong con mắt của những du khách một lần tiếp xúc với Mỹ thuật Việt Nam hôm nay, cái phong vị “Trung Hoa địa phương” như một ấn tượng lúc mơ hồ lúc đậm nét. Đó là sự thực. Nhưng còn có một sự thực nữa: tất thảy những ấn tượng này chủ yếu hình thành từ nền mỹ thuật thời Nguyễn (1802 - 1945). Đó là một hiện tượng vừa lý thú vừa phức tạp. Đây là giai đoạn Việt Nam và Trung Quốc không xảy ra bất cứ cuộc chiến tranh nào. Xét về mặt cương vực và thực lực kinh tế, chính trị thì đây là triều đại cường thịnh mà không một triều đại nào trước đó có được. Và đây cũng là triều đại mà kinh đô nước Việt Nam xa kinh đô thiên triều Trung Hoa nhất. ấy vậy mà từ luật pháp, chính trị, kiến trúc, mỹ thuật đều mô phỏng Trung Hoa. Tìm hiều những dấu ấn Trung Hoa trong phần mỹ thuật thời Nguyễn ở quần thể di tích đền vua Đinh - vua Lê, chúng tôi muốn nhấn mạnh đến hiện tượng tiếp xúc văn hóa không thông qua chiến tranh, sự chiếm đóng và nô dịch. Việt Nam có hơn 1000 năm Bắc thuộc nên những hiện vật gốm tìm thấy trên vùng châu thổ sông Hồng đã chỉ ra mối liên hệ khăng khít với những đồ gồm cùng niên đại của Trung Hoa. Có thể tiến trình mỹ thuật Việt sẽ không có nhiều thay đổi nếu như kinh đô đầu tiên của nước Đại Cồ Việt lại ở thành Luy Lâu (Bắc Ninh) hay thành Tống Bình ( Hà Nội). Kinh đô nằm trong vùng văn hóa Việt - Mường, lại kề cạnh với một nền văn hóa Chăm Pa láng giềng đang tỏa sáng. Nên những dấu tích khảo cổ cho chúng ta tin rằng ý thức “giải Hoa” của hai triều đại độc lập đầu tiên là rất rõ ràng. Các sử gia Đại Việt theo mô hình Trung Hoa rất không hài lòng với Đinh Tiên Hoàng có tới năm hoàng hậu. Đại Việt Sử ký toàn thư phê rằng vua không “kê cứu cổ học, mà bầy tôi đương thời lại không có ai biết giúp sửa cho đúng để đến nỗi chìm đắm trong tình riêng, cùng lập 5 hoàng hậu”. Một sứ quan nhà Nguyên là Chu Đạt Quan trong cuốn “Chân Lạp phong thổ ký” cũng đã từng rất ngạc nhiên trước việc nhà vua Chân Lạp có tới 5 hoàng hậu. Xem ra những ảnh hưởng Nam á trong chính thể của Đại Việt không phải là ít. Mỹ thuật thời Nguyễn ở đền vua Đinh - vua Lê tập trung ở mảng đồ án vữa đắp, chạm khắc đá và một số đồ án gỗ đền vua Đinh. Chúng ta cùng tìm hiểu một vài đồ án rất Trung Hoa ở di tích này. 1. Đồ án Kỳ lân Kỳ lân hiến sách là một đồ án liên quan tới Khổng tử. Khổng tử là một nhà tư tưởng, nhà giáo dục vĩ đại của Trung Quốc. Xung quanh cuộc đời huyền thoại của người có rất nhiều truyền thuyết. Kỳ lân hiến sách là truyền thuyết liên quan tới việc Khổng tử tới nước Chu để hỏi về Lễ. Tới Lạc ấp, đô thành nhà Chu, ông học được rất nhiều thứ. Nhưng lúc sắp về đến nước Lỗ chợt phát hiện tất thảy những tri thức, triết lý đều chưa thành văn tự và thư tịch, tất tật mới chỉ chứa trong đầu, phu tử rất khổ tâm về điều này. Trên đường cùng đệ tử dời Lạc ấp, Khổng tử thấy đám trẻ con đang lấy đá ném vào một con thú giống như con hươu, lại gần mới hay chính là con kỳ lân. Nguyên đêm trước Phu tử đã mộng thấy một con kỳ lân hiện ra trong ráng mây đỏ rực. Khổng tử vội vàng lấy áo ra bọc lấy kỳ lân. Kỳ lân khe khẽ dùng đầu cảm tạ Khổng tử, từ trong miệng bỗng nhả ra ba bộ kỳ thư. Trong lúc Khổng tử và các môn sinh bàng hoàng chưa hết ngạc nhiên thì kỳ lân thoắt đã lội xuống dòng nước bên đường rồi biến mất. Khổng tử kể từ lúc được ba bộ kỳ thư sách không rời tay. Khi về tới đất Lỗ thì đã trở thành một người có học thức vô cùng uyên bác. Tích truyện là như vậy, nhưng ở Trung Hoa, cái thời khắc biến mất này của kỳ lân không ai miêu tả. Người thợ đá ở đền vua Đinh lại đảo ngược câu chuyện này, biến Kỳ Lân vốn là một dạng hươu thần chạy từ dưới nước lên đưa sách cho Khổng tử. Đồ án này khá gần với đồ án long mã dâng đồ mà chúng ta cũng thấy nhiều trong mỹ thuật thời Nguyễn. Người Việt sống bao bọc trong những mặt nước, cách xử lý tích truyện này phản ánh địa văn hóa của người Việt. Minh họa cho lập luận này xin đối chiếu kỳ lân Việt trên bức bức chạm đền Đinh với hình kỳ lân trên tấm thêu trước ngực ( tấm bổ tử) quan võ nhà Thanh. Con kỳ lân Trung Hoa đứng trên núi, phía dưới là sóng nước, còn kỳ lân Việt chạy dưới nước băng băng. 2. Đồ án Si vẫn . Si vẫn là tên một loài vật tưởng tượng, tương truyền là một trong chín đứa con của rồng, có hình dạng đuôi cá thích nhe nanh múa vuốt, là linh vật có thể giáng mưa, trừ tai diệt hỏa ở Trung Quốc, đồ án Si vẫn thường thấy trên nóc các mái nhà, nơi tiếp giáp của nóc với đầu hồi. Là con thú xuất hiện trong tư thế đang ngậm nóc mái. Nhưng vì sợ con Si vẫn nuốt hết cả nóc nhà, nên ở Trung Quốc người ta cố ý dùng thanh bảo kiếm đâm xuyên qua thân của Si vẫn. Đồ án Si vẫn vào Việt Nam từ bao giờ vẫn là câu hỏi khó trả lời một cách chính xác. Nhưng ở quần thể đền vua Lê, nơi bảo tồn các đồ án trang trí điêu khắc trên nóc mái của thời vua Lê chúa Trịnh, chúng ta không thấy hình con Si vẫn. ở những công trình có niên đại chính xác như chùa Tây Phương (cuối ...