Ngành Năm lỗ miệng (Pentastomia) hay Hình lưỡi (Linguatulida)

Ngành này còn có tên gọi là Pentastomida (Năm lỗ miệng) là do lúc đầu người ta quan sát nhầm 2 đôi móc bám nằm sâu vào cơ thể ở quanh lỗ miệng trông giống như 4 lỗ miệng nữa. Sau này lấy tên hình lưỡi (Linguatulida) là vì cơ thể của chúng giống hình chiếc lưỡi của động vật có xương sống. Con trưởng thành ký sinh trongđường hô hấp và phổi của động vật có xương sống, chủ yếu là bò sát, chim và thú, kể cả người. Ấu trùng di chuyển trong vật chủ trung gian (thường...
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Ngành Năm lỗ miệng (Pentastomia) hay Hình lưỡi (Linguatulida) Ngành Năm lỗ miệng (Pentastomia) hay Hình lưỡi (Linguatulida)Ngành này còn có tên gọi là Pentastomida (Nămlỗ miệng) là do lúc đầu người ta quan sát nhầm2 đôi móc bám nằm sâu vào cơ thể ở quanh lỗmiệng trông giống như 4 lỗ miệng nữa. Sau nàylấy tên hình lưỡi (Linguatulida) là vì cơ thể củachúng giống hình chiếc lưỡi của động vật cóxương sống. Con trưởng thành ký sinh trongđường hô hấp và phổi của động vật có xươngsống, chủ yếu là bò sát, chim và thú, kể cảngười. Ấu trùng di chuyển trong vật chủ trunggian (thường là mồi săn của vật chủ chính).Lấy cấu tạo cơ thể của loài Linguatulaserrata làm ví dụ. Loài này trưởng thành ký sinhtrong xoang mũi của thú ăn thịt như chó sói,chồn, chó nhà hay cả thú ăn cỏ như trâu, dê, bò,ngựa... (hình 8.8).Ấu trùng chủ yếu sống ở thỏ rừng và thỏ nhà.Con cái dài tới 13cm, còn con đực thì bé hơnnhiều (không quá 2mm). Hình dạng cơ thể hơinhọn ở đuôi, tiết diện cắt ngang hơi tròn. Cótầng cuticun không chứa kitin bọc ngoài,phân đốt ngoài nhưng không phân đốt trong.Miệng nằm ở gần mút trước, hai bên có 2 đôinhú có móc kitin tận cùng. Do đời sống ký sinhnên nhiều nội quan tiêu giảm như tuần hoàn, hôhấp, bài tiết. Bao cơ có cấu tạo theo kiểu giunđốt nhưng tế bào cơ lại cấu tạo theo kiểu chânkhớp. Ruột là một ống thẳng từ đầu đến cuối. Ởmột số loài có tuyến trán tiết enzyme tiêu hoámô vật chủ và tiết chất chống đông máu. Hạchthần kinh dưới hầu phát triển hơn nhiều so vớihạch thần kinh trên hầu. Tuyến trứng hình ống,có 2 ống dẫn và 1 tử cung cùng với một đôi túinhận tinh, lỗ sinh dục ở cuối cơ thể. Con đực cótuyến tinh, túi chứa tinh, 2 ống dẫn tinh và cơquan giao phối kép, lỗ sinh dục ở phía trước,sau lỗ miệng. Trứng bé, cùng với dịch nhầy củamũi vương vãi và dính vào cây cỏ rồi vào dạ dàycủa thỏ. Trong dạ dày thỏ, trứng nở thành connon, có 2 nhú cơ có móc, phía trước có chủy làcơ quan khoan. Ấu trùng xâm nhập quathành ruột, vào máu, di chuyển đến gan, màngtreo ruột và các nội quan khác. Sau đó kết kénnằm bất động ở đó. Sau 1 vài tháng, ở vị trí kýsinh, ấu trùng lột xác lớn lên và đạt kích thước4 – 6mm, giống với trưởng thành nhưng cònthiếu cơ quan sinh dục.Hiện mới biết 95 loài thuộc 15 giống,2 bộ là bộ Cephalobaeda vàPorocephalida. Đại diện có các giốngnhư Porocephalus, Kiricephalus, Arinilifer... kýsinh trên rắn, trăn và có vật chủ trung gian là thúbé; các giống Sebekia, Leiperia, Diesingia... kýsinh ở cá sấu, có vật chủ trung gian là cá,giống Linguatula k ý sinh ở thú ăn thịt có vật chủtrung gian là thú ăn cỏ. Việt Nam cóloài Raillietiella orientalis k ý sinh trong cơ thểcác loài rắn hổ mang và rắn ráo.Về vị trí phân loại của Hình lưỡi còn chưa đượcrõ ràng. Cơ thể có tầng cuticun bọc ngoài, có cơvân, sinh trưởng và phát triển qua lột xác, đó làđặc điểm của động vật chân khớp. Tuy nhiênxếp chúng vào phân ngành nào của động vậtchân khớp thì vẫn còn có các ý kiến khác nhau:Một số tác giả xếp chúng vào phân ngành Cókìm chủ yếu dựa vào sự giống nhau bề ngoài vàcó lối sống giống nhau giữa Hình lưỡi và Có kìmnội ký sinh. Một số khác lại xếp lớp này vàophân ngành Có mang do chúng có sự giốngnhau về ấu trùng của chúng và ấu trùngnaupilus của giáp xác.Hương Thảo (Theo giáo trình ĐVKXS)