Môi trường và các nhân tố sinh thái

Khái niệm * Môi trường bao gồm tất cả những gì bao quanh sinh vật, tất cả các yếu tố vô sinh và hũu sinh có tác động trực tiếp hoặc gián tiếp lên sự sống, phát triển và sinh sản của sinh vật. Có 4 loại môi trường phổ biến : môi trường đất, môi trường nước, môi trường không khí và môi trường sinh vật.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Môi trường và các nhân tố sinh thái Môi trường và các nhân tố sinh thái1. Khái niệm* Môi trường bao gồm tất cả những gìbao quanh sinh vật, tất cả các yếu tố vôsinh và hũu sinh có tác động trực tiếphoặc gián tiếp lên sự sống, phát triển vàsinh sản của sinh vật.Có 4 loại môi trường phổ biến : môitrường đất, môi trường nước, môi trườngkhông khí và môi trường sinh vật.* Nhân tố sinh thái là các nhân tố vôsinh, hữu sinh có tác động trực tiếp hoặcgián tiếp lên sinh trưởng, phát triển vàsinh sản của sinh vật.Có 3 nhóm nhân tố sinh thái :- Nhân tố vô sinh: bao gồm tất cả các yếutố không sống của thiên nhiên có ảnhhưởng đến cơ thể sinh vật như ánh sáng,nhiệt độ, độ ẩm v.v...-Nhân tố hũu sinh: bao gồm mọi tác độngcủa các sinh vật khác lên cơ thể sinh vật.-Nhân tố con nguời: bao gồm mọi tácđộng trực tiếp hay gián tiếp của conngười lên cơ thể sinh vật.2. Ảnh hưởng của các nhân tố sinh tháilên cơ thể sinh vậta) Ảnh hưởng của các nhân tố vô sinh* Nhiệt độNhiệt độ ảnh hưởng thường xuyên tới cáchoạt động sống của sinh vật.- Thực vật và các động vật biến nhiệt nhưếch nhái, bò sát phụ thuộc trực tiếp vàonhiệt độ môi trường. Nhiệt độ môi trườngtăng hay giảm thì nhiệt độ cơ thể củachúng cũng tăng, giảm theo.Động vật đẳng nhiệt như chim và thú docó khả năng điều hòa và giữ được thânnhiệt ổn định nên có thể phát tán và sinhsống khắp nơi. Ví dụ, ở vùng băng giáCực Bắc (lạnh tới - 40o C) vẫn có loài cáocực (thân nhiệt 38oC) và gà gô trắng (thânnhiệt 43oC) sinh sống.- Giới hạn sinh thái: Các loài sinh vậtphản ứng khác nhau với nhiệt độ. Ví dụ,cá rô phi ở nước ta chết ở nhiệt độ dưới5,6oC và trên 42oC và phát triển thuận lợinhất ở 30oC.Nhiệt độ 5,6oC gọi là giới hạn dưới, 42oC oCgọi là giới hạn trên và 30 là điểm cựcthuận của nhiệt độ đối với cá rô phi ở oC oCViệt Nam. Từ 5,6 đến 42 gọi là giớihạn chịu đựng hay giới hạn sinh thái vềnhiệt độ của cá rô phi ở Việt Nam.- Nhiệt độ môi trường tăng lên làm tăngtốc độ của các quá trình sinh lí trong cơthể sinh vật. Ở động vật biến nhiệt, nhiệtđộ môi trường càng cao chu kì sống củachúng càng ngắn. Ví dụ, ruồi giấm cóchu kì sống (từ trứng đến ruồi trưởng oC oCthành) ở 25 là 10 ngày đêm còn ở 18là 17 ngày đêm.Sự biến đổi của nhiệt độ môi trường cũngảnh hưởng tới các đặc điểm hình thái(nóng quá cây sẽ bị cằn) và sinh thái(chim di trú vào mùa đông, gậm nhấm ởsa mạc ngủ hè vào mùa khô nóng)- Tổng nhiệt hữu hiệu (S)+ Mỗi loài sinh vật có một yêu cầu nhấtđịnh về lượng nhiệt (tổng nhiệt) để hoànthành một giai đoạn phát triển hay mộtchu kì phát triển gọi là tổng nhiệt hữuhiệu (độ/ngày) tương ứng.+ Tổng nhiệt hữu hiệu là hằng số nhiệtcần cho 1 chu kỳ (hay một giai đoạn)phát triển của một động vật biến nhiệt.Tổng nhiệt hữu hiệu được tính bằng côngthức: = (T-C).DT: nhiệt độ môi trườngD: thời gian phát triểnC: nhiệt độ ngưỡng phát triển+ C không đổi trong cùng một loài nêntổng nhiệt hữu hiệu bằng nhau:S = (T1 – C).D1 = (T2 – C).D2 = (T3 –C).D3...* Độ ẩm và nước- Nước là thành phần quan trọng của cơthể sinh vật : chiếm từ 50% đến 98%khối lượng của cây, từ 50% (ở Thú) đến99% (ở Ruột khoang) khối lượng cơ thểđộng vật.- Mỗi động vật và thực vật ở cạn đều cómột giới hạn chịu đựng về độ ẩm. Loạichâu chấu di cư có tốc độ phát triểnnhanh nhất ở độ ẩm 70%. Có sinh vật ưaẩm (thài lài, ráy, muỗi, ếch nhái...), cósinh vật ưa khô (cỏ lạc đa`, xương rồng,nhiều loại thằn lằn, chuột thảo nguyên).- Nước ảnh hưởng lớn tới sự phân bố củasinh vật. Trên sa mạc có rất ít sinh vật,còn ở vùng nhiệt đới ẩm và nhiều nướcthì sinh vật rất đông đúc.* Ánh sáng- Ánh sáng Mặt Trời là nguồn nănglượng cơ bản của mọi hoạt động sống củasinh vật. Cây xanh sử dụng năng lượngánh sáng Mặt Trời khi quang hợp. Độngvật ăn thực vật lá đã sử dụng gián tiếpnăng lượng ánh sáng Mặt Trời.- Ánh sáng tác động rõ rệt lên sự sinhtrưởng, phát triển của sinh vật. Cây đậuxanh đặt trong ánh sáng liên tục thì lớnnhanh nhưng ra hoa muộn tới 60 ngày.- Mỗi sinh vật cũng có một giới hạnchịu đựng về ánh sáng.Ví dụ, có cây ưa bóng, có cây ưa sáng; cóđộng vật ưa hoạt động ngày, có động vậtưa hoạt động đêm.Ngoài ba nhân tố trên còn có nhiều nhântố vô sinh khác ảnh hưởng tới đời sốngcủa sinh vật như đất, gió, độ mặn củanước, nguyên tố vi lượng...b) Ảnh hưởng của nhân tố hữu sinh* Quan hệ cùng loài:- Quần tụ: các cá thể có xu hướng tụ tậpbên nhau tạo thành quần tụ cá thể đểđược bảo vệ và chống đỡ các điều kiệnbất lợi của môi trường tốt hơn. Ví dụ,quần tụ cây có tác dụng chống gió, chốngmất nước tốt hơn, quần tụ cá chịu đượcnồng độ chất độc cao hơn...- Cách li: là làm giảm nhẹ sự cạnh tranh,ngăn ngừa sự gia tăng số lượng cá thể vàsự cạn kiệt nguồn thức ăn khi mật độquần thể tăng quá mức cho phép, gây rasự cạnh tranh, một số cá thể động vậtphải tách khỏi quần tụ đi tìm nơi sốngmới.* Quan hệ khác loài- Quan hệ hỗ trợ: Cộng sinh là quan hệcần thiết và có lợi cho 2 bên cả về dinhdưỡng lẫn nơi ở. Ví dụ, vi khuẩn lamcộng sinh với nấm tạo thành địa y. Quanhệ hợp tác là quan hệ có lợi cho cả 2 bênnhưng không nhất thiết cần cho sự tồn tạicủa chúng. Quan hệ hội sinh là quan hệchỉ có lợi cho một bên.- Quan hệ đối địch: là quan hệ cạnh tranhgiữa các cá thể khác loài về thức ăn, nơiở được biểu hiện:+ Động vật ăn thịt - con mồi: sinh vậtnày tiêu diệt sinh vật khác (mèo bắtchuột, cáo bắt gà...).+ Quan hệ kí sinh - vật chủ: sinh vật nàysống bám vào cơ thể sinh vật khác (giun,sán kí sinh ở động vật và người...).+ Quan hệ ức chế - cảm nhiễm: sinh vậtnày kìm hãm sự sinh trưởng và phát triểncủa sinh vật khác (tảo tiểu cầu tiết ra chấtkìm hãm sự phát triển của rận nước).c) Ảnh hưởng của nhân tố con ngườiCon người cùng với quá trình lao độngvà hoạt động sống của mình đã thườngxuyên tác động mạnh mẽ trực tiếp haygián tiếp tới sinh vật và môi trường sốngcủa chúng.Tác động trực t ...