Nghệ thuật tổ chức cốt truyện trong tiểu thuyết thân phận tình yêu của Bảo Ninh

Bài viết trình bày trên cơ sở cảm hứng nhận thức lại, thân phận tình yêu được cấu tạo bởi ba mạch cốt truyện bộc lộ ba chủ đề chính của tiểu thuyết. Mời các bạn cùng tham khảo bài viết để nắm chi tiết nội dung nghiên cứu.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Nghệ thuật tổ chức cốt truyện trong tiểu thuyết thân phận tình yêu của Bảo Ninh TẠP CHÍ KHOA HỌC, TRƯỜNG ĐẠI HỌC HỒNG ĐỨC - SỐ 9. 2011 NGHỆ THUẬT TỔ CHỨC CỐT TRUYỆNTRONG TIỂU THUYẾT THÂN PHẬN TÌNH YÊU CỦA BẢO NINH Hoàng Thị Tâm1 TÓM TẮT Thân phận tình yêu của Bảo Ninh là một thành tựu của nghệ thuật tiểu thuyết Việt Namcuối thế kỷ XX. Dựa vào quan niệm cốt truyện của tự sự học hiện đại, bài viết tiến hành phântích cấu trúc cốt truyện tiểu thuyết Thân phận tình yêu, từ đó khẳng định: Trên cơ sở cảm hứngnhận thức lại, Thân phận tình yêu được cấu tạo bởi ba mạch cốt truyện bộc lộ ba chủ đề chínhcủa tiểu thuyết: Nỗi buồn chiến tranh, thân phận tình yêu và hành trình sáng tạo. Thủ pháp trầnthuật cốt truyện chủ yếu là đồng hiện thời gian. Tất cả tạo ra một dạng thức mới của cốt truyệntiểu thuyết Việt Nam thời kỳ đổi mới. Từ khóa: Cốt truyện, Thân phận tình yêu, Bảo Ninh, 1. MỞ ĐẦU Thân phận tình yêu là một thành tựu của tiểu thuyết Việt Nam cuối thế kỷ XX. Tác phẩmđã hút vào mình nhiều sự khám phá và lý giải trên cả bình diện tư tưởng cũng như nghệ thuật tựsự. Đặc biệt, hình thức mới mẻ của nó đã trở thành đối tượng thử nghiệm của nhiều công trìnhvận dụng các lý thuyết phê bình hiện đại trong nghiên cứu văn học Việt Nam [xx 2,3] Trong đó,phương diện cốt truyện cũng được đề cập. Các tác giả thường sử dụng cốt truyện của Thân phậntình yêu như một dẫn chứng để chứng minh cho sự xuất hiện của cảm quan hậu hiện đại trongtiểu thuyết Việt Nam cuối thế kỷ XX mà biểu hiện của nó là sự phân rã cốt truyện [xx 3]. Bảnthân cốt truyện của Thân phận tình yêu cũng là thực thể khó nắm bắt nên mỗi phân tích về nóchỉ giống như những thăm dò và thử nghiệm mà chưa thể được gọi là đích cuối cùng. Hơn nữa,nếu hiểu cốt truyện từ quan niệm truyền thống thì việc đọc cốt truyện của tiểu thuyết này cũnglà một hành động vất vả. Bài viết của chúng tôi đặt ra nhiệm vụ thử lý giải cốt truyện tiểu thuyếtnày từ góc nhìn của tự sự học hiện đại, một mặt lý giải sự hấp dẫn của tiểu thuyết một mặt khácxác định những đóng góp của nó trong tiến trình hiện đại hóa văn học Việt Nam từ phương diệncốt truyện. 2. NỘI DUNG 2.1. Vài nét về thuật ngữ cốt truyện Cốt truyện theo từ điển thuật ngữ văn học là “Hệ thống sự kiện cụ thể, được tổ chức theoyêu cầu tư tưởng nghệ thuật nhất định, tạo thành bộ phận cơ bản và quan trọng nhất trong hìnhthức động của tác phẩm văn học thuộc các loại tự sự và kịch”; “Cốt truyện, một mặt, là phương diệnbộc lộ nhân vật, một mặt khác, là phương tiện để nhà văn tái hiện các xung đột xã hội” [100, 8].Cốt truyện trong lịch sử nghiên cứu tự sự từng tồn tại hai quan niệm: quan niệm truyền thống nhấn150 TẠP CHÍ KHOA HỌC, TRƯỜNG ĐẠI HỌC HỒNG ĐỨC - SỐ 9. 2011mạnh mối quan hệ nhân quả của các sự kiện, quan niệm hiện đại hướng sự quan tâm vào nghệthuật trần thuật. Theo đó, thuật ngữ cốt truyện được thay bằng “cấu trúc sự kiện của truyện”,truyện kể. Theo nhà nghiên cứu Trần Đình Sử, truyện kể là: “chỉnh thể các sự kiện lớn nhỏ đượcsắp xếp, kể theo dòng ngôn từ nhằm bộc lộ ý nghĩa mà nhà văn hướng đến” [11]. Quan niệm nàymở ra khả năng nghiên cứu các dạng cốt truyện mà ở đó sự kiện không hàm chứa các quan hệnhân quả. Đặc biệt là cốt truyện tiểu thuyết. Hiểu nghệ thuật tổ chức cốt truyện cũng là hiểu từ gócđộ này. Một cốt truyện là sản phẩm của một nghệ thuật sắp xếp dựa trên cái “ý nghĩa mà nhà vănhướng đến”. Và như thế, việc tìm hiểu một nghệ thuật tổ chức cốt truyện phải là việc phân tích vàkhái quát được hình thức cấu trúc của truyện, đồng thời xác định đường hướng tư tưởng nào chiphối việc sắp xếp ấy. Hay nói cách khác, cái mà nhà văn hướng đến ấy là gì. Khảo sát toàn bộ hệ thống sự kiện trong Thân phận tình yêu, chúng tôi nhận thấy: Cảmhứng nhận thức lại quá khứ bao gồm: nhận thức về chiến tranh, nhận thức về nghệ thuật và cácgiá trị của nó là cảm hứng chi phối cách thức tổ chức cốt truyện. Cảm hứng ấy được mô hìnhhóa dưới hình thức của hành trình nhận thức, của nhân vật. Nhận thức về tình yêu, về chiếntranh, về sáng tạo nghệ thuật... Quá khứ và hiện tại luôn là hai tọa độ để đối chiếu và soi sánglẫn nhau nhằm đi đến chân lý. Chúng được hiện thực hóa thành một chỉnh thể sinh động và hấpdẫn, đó là tiểu thuyết Thân phận tình yêu. Phần viết dưới đây là sự diễn giải những khái quát đã nêu trên. 2.2. Cảm hứng nhận thức lại - thành tố chi phối cách thức tổ chức cốt truyện Nhận thức lại là một cảm hứng nổi bật của văn học Việt Nam trong khoảng từ cuối nhữngnăm 80 đầu những năm 90 của thế kỷ XX. Luồng gió đổi mới của đại hội VI của Đảng đã thổivào văn học một tinh thần mới, làm thay đổi căn bản tư duy về thực tại đời sống dẫn đến nhữngđổi mới trong tư duy văn học. Những đổi mới ấy, một phần thể hiện ở sự thay đổi góc nhìn về ...