Nghiên cứu đa dạng chi gừng (Zingiber) thuộc họ gừng (Zingiberaceae) ở Bắc Trung Bộ

Chi Gừng (Zingiber) có khoảng 190 loài, phân bố chủ yếu ở vùng nhiệt đới và cận nhiệt đới. Bài viết này cung cấp tính đa dạng chi Gừng ở Bắc Trung Bộ, là cơ sở dữ liệu khoa học phục vụ cho những nghiên cứu ứng dụng tiếp theo.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Nghiên cứu đa dạng chi gừng (Zingiber) thuộc họ gừng (Zingiberaceae) ở Bắc Trung BộHỘI THẢO KHOA HỌC QUỐC GIA CÁC NHÀ NGHIÊN CỨU TRẺ | 11/2019 NGHIÊN CỨU ĐA DẠNG CHI GỪNG (ZINGIBER) THUỘC HỌ GỪNG (ZINGIBERACEAE) Ở BẮC TRUNG BỘ TRỊNH THỊ HƯƠNG1, NGUYỄN THỊ THANH HƯƠNG2, LÝ NGỌC SÂM3, LÊ THỊ HƯƠNG4 1 Khoa Khoa học Tự nhiên, Trường Đại học Hồng Đức 2 Viện Sinh thái và Tài nguyên Sinh vật, Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam 3 Viện Sinh học Nhiệt đới, Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam 4 Viện Sư phạm Tự nhiên, Trường Đại học Vinh Tóm tắt: Chi Gừng (Zingiber) có khoảng 190 loài, phân bố chủ yếu ở vùng nhiệt đới và cận nhiệt đới. Ở Việt Nam, hiện biết khoảng 34 loài. Kết quả nghiên cứu về đa dạng chi Gừng ở Bắc Trung Bộ đã xác định được 19 trong tổng số 34 loài hiện biết ở Việt Nam. Bổ sung phân bố cho khu vực Bắc Trung Bộ là 4 loài và 1 loài mới cho khoa học. Chi Gừng có giá trị sử dụng khác nhau có 19 loài cho tinh dầu, 10 loài làm thuốc, 3 loài cho giá trị sử dụng khác. Có 5 môi trường sống chính là dưới tán rừng, ven suối, rừng nguyên sinh, rừng thứ sinh, trảng cây bụi. Các loài trong chi Gừng thuộc 2 yếu tố chính là yếu tố nhiệt đới (63,16%) và yếu tố đặc hữu (36,84%). Từ khóa: Đa dạng, chi Gừng, họ Gừng, Bắc Trung Bộ.1. ĐẶT VẤN ĐỀ Chi Gừng (Zingiber) là một chi lớn của họ Gừng (Zingiberaceae) có khoảng 180 loài,phân bố chủ yếu ở vùng nhiệt đới châu Á, đặc biệt là vùng Đông Nam Á. Ở Việt Nam, chi Gừngcó khoảng 34 loài [1], [5], [6], [7] . Các loài trong chi này được trồng hoặc sống dưới tán rừng,khe suối, nơi ẩm ướt,… Nhiều loài trong 2 chi này được sử dụng làm thuốc, làm gia vị hoặctinh dầu chiết xuất ở các loài được ứng dụng trong các lĩnh vực y học, dược phẩm, công nghệthực phẩm [19]. Bắc Trung Bộ được đánh giá là một trong những trung tâm đa dạng sinh học của ViệtNam với hệ thực vật phong phú và đa dạng, có rất nhiều loài cây cho tinh dầu. Tuy nhiên, chođến nay có rất ít các công trình nghiên cứu về thành phần loài của các loài trong chi Gừng ởViệt Nam nói chung và khu vực Bắc Trung Bộ nói riêng [1], [3], [9], [10]. Vì vậy, cần có nhữngcông trình nghiên cứu về thành phần loài trong chi Gừng nhằm bổ sung thêm thông tin về giátrị, phân bố có trong tự nhiên ở Bắc Trung Bộ. Bài báo này cung cấp tính đa dạng chi Gừng ởBắc Trung Bộ, là cơ sở dữ liệu khoa học phục vụ cho những nghiên cứu ứng dụng tiếp theo.2. VẬT LIỆU VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU Mẫu được thu từ tháng 10/2016-3/2019. 154 mẫu vật được thu chủ yếu ở các sinh cảnhhác nhau của khu vực Bắc Trung Bộ (từ Thanh Hóa đến Thừa Hiên Huế). Định loại bằngphương pháp hình thái so sánh để phân tích các mẫu vật và các tài liệu chuyên khảo của các tácgiả trong và ngoài nước [1], [4], [13], [18]. Đánh giá số lượng loài có giá trị sử dụng theo cáctài liệu và sử dụng phương pháp phỏng vấn có sự tham gia (PRA) tại các nơi thu mẫu trong cácchuyến thực địa và các tài liệu của Nguyễn Quốc Bình (2011) [1], Võ Văn Chi (2012) [2],Triboun và cs. 2014 [18], Tushar và cs (2010) [19], Wongsatit (2003) [20]. Đánh giá về yếu tốđịa lý theo Nguyễn Nghĩa Thìn (2007) [17].3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN3.1. Đa dạng về thành phần loài Kết quả điều tra ở các vùng sinh thái khác nhau ở Thanh Hóa đến Thừa Thiên Huế đã thuthập được 154 mẫu tiêu bản, xác định được 19 loài (8 loài kế thừa từ các tài liệu đã công bốtrước đó chưa thu lại được mẫu) (Bảng 1). 341TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM, ĐẠI HỌC HUẾ | HTKH 2019 Bảng 1. Danh lục các loài của chi Gừng (Zingiber) ở Bắc Trung Bộ Yếu tố Nơi Giá trị Phân TT Tên khoa học Tên Việt Nam địa lý sống sử dụng bố 1. Zingiber acuminatum Val.* Gừng lá nhọn 4.1 a,b E II 2. Zingiber eberhardtii Gagnep.* Gừng hoang 6 a,b E II 3. Zingiber castaneum Škorničk. & Gừng trung bộ 6 a,b,c,d,e E II,III Q.B. Nguyễn 4. Zingiber cochinchinensis Gagnep.* Gừng nam bộ 4.5 b,c E V 5. Zingiber collinsii Mood &Theilade Gừng collin 4.1 ...