NGHIÊN CỨU KHOA HỌC NGÀNH Y - Bài 3

Tài liệu tham khảo dành cho giáo viên, sinh viên cao đẳng, đại học chuyên ngành y khoa - Các triệu chứng bệnh thường gặp, cách chuẫn đoán và điều trị.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
NGHIÊN CỨU KHOA HỌC NGÀNH Y - Bài 3Baøi 3 (DTH) MOÁI LIEÂN HEÄ NHAÂN – QUAÛ TS. BS. Taêng Kim HoàngI. KHAÙI NIEÄM VEÀ NGUYEÂN NHAÂN Trong y hoïc, vieäc hieåu bieát veà nguyeân nhaân cuûa beänh khoâng chæ coù vai troø quantroïng trong vieäc phoøng ngöøa maø coøn coù yù nghóa trong vieäc chaån ñoaùn vaø ñieàu trò. Nguyeân nhaân cuûa moät beänh coù theå laø moät bieán coá, moät tình traïng, moät söï phoáihôïp cuûa nhieàu yeáu toá – ñoùng vai troø quan troïng trong vieäc sinh ra beänh taät. Hieåu moätcaùch logic, moät nguyeân nhaân phaûi ñi tröôùc moät beänh. Moät nguyeân nhaân coù theå ñoùng vai troø laø nguyeân nhaân ñuû khi vôùi söï coù maët cuûanguyeân nhaân naøy, moät beänh chaéc chaén seõ ñöôïc sinh ra hay khôûi phaùt; hoaëc coù theå laønguyeân nhaân caàn neáu nhö khi vaéng maët nguyeân nhaân naøy, moät beänh khoâng theå xaûy ra.Nguyeân nhaân ñuû thöôøng khoâng chæ laø moät nguyeân nhaân ñôn maø thöôøng goàm nhieàuthaønh phaàn (nguyeân nhaân phöùc). Vieäc tìm ra vi sinh vaät cuûa Pasteur ñaõ ñöa Henle, sau ñoù laø Koch phaùt trieån ranhöõng quy taéc sau ñaây ñeå xaùc ñònh vi sinh vaät coù phaûi laø nguyeân nhaân cuûa beänh khoâng: • Vi sinh vaät phaûi hieän dieän trong moãi tröôøng hôïp beänh • Vi sinh vaät phaûi ñöôïc phaân laäp vaø taêng tröôûng trong moâi tröôøng tinh khieát • Vi sinh vaät phaûi gaây ra moät beänh ñaëc hieäu khi nhieãm vaøo moät ñoäng vaät naøo ñoù • Vi sinh vaät sau ñoù phaûi ñöôïc phaùt hieän vaø nhaän daïng töø ñoäng vaät naøy Tuy nhieân, trong haàu heát caùc beänh, nhieãm truøng cuõng nhö khoâng nhieãm truøng,nhöõng quy taéc cuûa Koch khoâng ñuû ñeå xaùc ñònh nguyeân nhaân. Moät beänh coù theå laø donhieàu nguyeân nhaân gaây ra, vaø ngöôïc laïi moät nguyeân nhaân coù theå gaây ra nhieàu beänh. Víduï: vieäc huùt thuoác laù coù theå gaây ra ung thö phoåi, beänh phoåi taét ngheõn maõn tính, loeùt daïdaøy, ung thö baøng quang, vaø beänh maïch vaønh v.v… Ngöôïc laïi, beänh maïch vaønh coù theådo nhieàu nguyeân nhaân gaây ra nhö: vieäc huùt thuoác laù, cao huyeát aùp, taêngcholesterol/maùu v.v… Ngoaøi ra, beänh maïch vaønh cuõng coù theå xaûy ra ngay caû khi khoângcoù söï hieän dieän cuûa caùc yeáu toá nguy cô keå treân. Thoâng thöôøng, nhieàu yeáu toá hoaït ñoäng cuøng vôùi nhau ñeå sinh ra beänh. Söï phoáihôïp naøy taïo ra caùi goïi laø “maïng löôùi nhaân quaû” (web of causation).II. MOÁI LIEÂN HEÄ NHAÂN QUAÛ: Sô ñoà ñaùnh giaù moái lieân heä giöõa moät yeáu toá coù theå laø nguyeân nhaân vaø moät keát quaûnhö sau: 24Moät moái lieân heä quan saùt thaáy ñöôïc Coù theå laø do nhöõng sai leäch do ño löôøng (measurement bias) hay do choïn löïa caù theå nghieân cöùu (selection bias) ñöa ñeán khoâng? Khoâng Coù theå laø do caùc yeáu toá gaây nhieãu (confounding factors) ñöa ñeán khoâng? Khoâng Coù phaûi xaûy ra ngaãu nhieân (chance) khoâng? Coù theå laø khoâng Coù theå laø nguyeân nhaân khoâng? Aùp duïng caùc tieâu chuaån ñeå xeùt WHO 92338 25 CAÙC TIEÂU CHUAÅN ÑEÅ QUYEÁT ÑÒNH MOÄT MOÁI LIEÂN QUAN NHAÂN QUAÛ (Tieâu chuaån ñaùnh giaù cuûa Bradford Hill – 8 tieâu chuaån)1) Phaûi coù moái lieân heä veà maët thôøi gian giöõa nguyeân nhaân vaø keát quaû Hieån nhieân, nguyeân nhaân phaûi xaûy ra tröôùc haäu quaû. Ñieàu naøy khoâng phaûi luùcnaøo cuõng xaûy ra moät caùch roõ raøng nhö chuùng ta nghó. Ví duï: Chuùng ta quan saùt thaáy coùmoái lieân heä giöõa löôïng chì coù trong cô theå cuûa nhöõng ñöùa treû nhoû vaø chæ soá thoâng minh(IQ) thaáp, vaäy thì caùi naøo xaûy ra tröôùc: - Vì treû coù tieâu thuï moät löôïng chì trong cô theå neân sau naøy chæ soá thoâng minh thaáp.Hay: - Vì treû coù chæ soá thoâng minh thaáp (neân hay “aên dô” – aên thöùc aên rôi döôùi ñaát) do ñoù (voâ tình) tieâu thuï moät löôïng chì trong cô theå.2) Ñoä maïnh cuûa söï phoái hôïp Neáu coù söï phoái hôïp maïnh giöõa moät yeáu toá coù theå laø nguyeân nhaân vaø moät haäuquaû – theå hieän baèng nguy cô töông ñoái (relative risk) hay tæ soá cheânh (odds ratio) lôùn –thì coù nhieàu khaû naêng moái lieân heä naøy laø moái lieân heä nhaân quaû. Ví duï: nhöõng ngöôøi coâng nhaân tieáp xuùc vôùi Benzene coù nguy cô bò Leukaemiacao gaáp 5 ñeán 25 laàn ngöôøi khoâng tieáp xuùc. Baèng chöùng naøy cho thaáy coù moät moái lieânheä maïnh meõ. Ngöôïc laïi neáu keát quaû khaûo saùt cho bieát nguy cô cuûa ngöôøi thôï ngaønhthuoäc da chæ c ...