Nghiên cứu sức khỏe HIV/AIDS – những quan điểm lý thuyết tiếp cận

Bài viết đề cập đến các phương pháp tiếp cận, lý thuyết trong nghiên cứu sức khỏe, đặc biệt là lĩnh vực HIV/AIDS được các nhà nghiên cứu ở các quốc gia và Việt Nam chú ý và có ý nghĩa đối với thực tiễn Việt Nam. Hy vọng đây là những quan điểm lý thuyết hữu ích cho việc nghiên cứu các chủ đề về HIV/AIDS - một trong những lĩnh vực của sức khỏe sinh sản và tình dục vốn chưa nhận được nhiều sự quan tâm của các nhà nghiên cứu xã hội học Việt Nam.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Nghiên cứu sức khỏe HIV/AIDS – những quan điểm lý thuyết tiếp cậnTẠP CHÍ KHOA HỌC XÃ HỘI số 12 (280) 2021 33 NGHIÊN CỨU SỨC KHỎE HIV/AIDS – NHỮNG QUAN ĐIỂM LÝ THUYẾT TIẾP CẬN LÊ THỊ MỸ*Trong nhiều nghiên cứu, sức thuyết phục của kết quả nghiên cứu được thể hiệnqua gắn kết với các quan điểm lý thuyết được ứng dụng. Mỗi nghiên cứu có thểchọn một hoặc vài lý thuyết tiếp cận thích hợp. Trong nghiên cứu về sức khỏe,đặc biệt là HIV/AIDS, các phương pháp tiếp cận nền tảng như tiếp cận dựa trênquyền con người, tiếp cận vốn xã hội, lý thuyết giới và quyền lực, lý thuyết hànhvi có kế hoạch… giúp giải thích các nội dung đa dạng trong hành vi chăm sócsức khỏe, tiếp cận với các dịch vụ chăm sóc sức khỏe cũng như mối quan hệgiữa hành vi chăm sóc sức khỏe với các yếu tố văn hóa xã hội và sự hòa nhậpcộng đồng ở người nhiễm HIV.Từ khóa: sức khỏe, HIV/AIDS, lý thuyết, tiếp cận dịch vụ y tếNhận bài ngày: 08/9/2021; đưa vào biên tập: 10/9/2021; phản biện: 20/10/2021;duyệt đăng: 02/12/20211. DẪN NHẬP chống HIV/AIDS ở Việt Nam đã mangBước vào thế kỷ XX, thế giới chứng lại kết quả to lớn, tuy nhiên tình hìnhkiến những tác động to lớn của đại dịch HIV/AIDS ở Việt Nam chưa ổndịch HIV/AIDS và đến nay, HIV/AIDS định, vẫn có nguy cơ bùng phát trở lại.vẫn còn là một vấn đề lớn của sức Để vượt qua những thách thức về cáckhỏe cộng đồng toàn cầu, ảnh hưởng nguồn lực và tài chính đòi hỏi cần cóđến kinh tế xã hội và phát triển bền các biện pháp can thiệp mạnh mẽ vàvững của các quốc gia. Việt Nam là các hoạt động phòng chống HIV/AIDSnước có tỷ lệ nhiễm HIV cao ở khu phù hợp với tình hình mới. Có nhiềuvực Châu Á - Thái Bình Dương. Kể từ bằng chứng ở các quốc gia cho thấytrường hợp nhiễm HIV được phát hiện các can thiệp thay đổi hành vi dựađầu tiên năm 1990, đến cuối năm trên lý thuyết mang lại hiệu quả trong2017, Việt Nam có đến 208.371 người việc can thiệp dự phòng, điều trị vànhiễm HIV đang còn sống và 91.840 giảm lây lan HIV (Wingood, 2000;trường hợp tử vong do AIDS (Bộ Y tế, Fishbein, 2000; Gebreeyesus, Boer,2017). Kuiper, 2007; Mirkuzie et al., 2011).Hơn 30 năm qua, nỗ lực phòng, Tuy nhiên, ở Việt Nam, các nghiên cứu dưới góc nhìn xã hội học hay mang tính liên ngành như nhân học-y* Viện Khoa học xã hội vùng Nam Bộ. học, y học-xã hội học... còn hạn chế34 LÊ THỊ MỸ – NGHIÊN CỨU SỨC KHỎE HIV/AIDS…về số lượng và chỉ có một số ít nghiên Phương pháp tiếp cận dựa trên quyềncứu dựa trên nền tảng lý thuyết như con người (The Human Rights - Basedphân tích dưới góc độ giới và nhóm Approach – HRBA)người thiệt thòi trong xã hội (Ritu Cho đến nay vẫn chưa có một địnhShroff, 2008; Oosterhoff et al., 2009) nghĩa chính thức về tiếp cận dựa trênhay áp dụng phương pháp tiếp cận quyền con người. Tuy nhiên, theodựa trên quyền khi tìm hiểu về tiếp quan điểm của Liên hợp quốc,cận dịch vụ y tế của người nhiễm HIV phương pháp tiếp cận dựa trên quyền(The INTREPID Foundation và CARE con người được hiểu là “… một khungtại Việt Nam, 2002). khái niệm đối với quá trình phát triểnBài viết đề cập đến các phương pháp con người dựa trên những tiêu chuẩntiếp cận, lý thuyết trong nghiên cứu quốc tế về quyền con người và đượcsức khỏe, đặc biệt là lĩnh vực thực hiện nhằm hướng tới mục tiêuHIV/AIDS được các nhà nghiên cứu ở thúc đẩy và bảo vệ các quyền concác quốc gia và Việt Nam chú ý và có người” (Office of United Nations Highý nghĩa đối với thực tiễn Việt Nam. Hy Commissioner for Human Rights,vọng đây là những quan điểm lý 2006: 17).thuyết hữu ích cho việc nghiên cứu Trong các quyền con người, quyềncác chủ đề về HIV/AIDS - một trong được chăm sóc y tế (sức khỏe) là mộtnhững lĩnh vực của sức khỏe sinh sản phần cơ bản. “Quyền được chăm sócvà tình dục vốn chưa nhận được sức khỏe không có nghĩa là quyềnnhiều sự quan tâm của các nhà được khỏe mạnh, hay là các chínhnghiên cứu xã hội học Việt Nam. phủ nghèo phải thiết lập các dịch vụ y2. CÁC LÝ THUYẾT VÀ PHƯƠNG tế đắt tiền mà họ không có nguồn lựcPHÁP TIẾP CẬN TRONG NGHIÊN hỗ trợ. Nhưng nó yêu cầu chính phủ,CỨU SỨC KHỎE HIV/AIDS và các cơ quan có thẩm quyền thựcTùy thuộc vào quan điểm và mục tiêu hiện các chính sách và chương trìnhcủa nhà nghiên cứu mà mỗi nghiên hành động nhằm tạo ra các dịch vụ ycứu sử dụng một hoặc nhiều hướng tế sẵn có và mọi n ...