Nghiên cứu tác động của tái định cư đến nhận thức của người dân khu vực Thượng thành, Eo bầu – Kinh thành Huế

Bài báo này được trích dẫn từ kết quả nghiên cứu thực hiện dựa trên đề án “di dời dân cư, giải phóng mặt bằng khu vực 1 di tích Kinh thành Huế, thuộc quần thể di tích cố đô Huế” giai đoạn 2019-2021. Đối tượng nghiên cứu trong bài viết này là các hộ gia đình ở các khu vực phải di dời gồm Thượng thành và Eo bầu (thuộc Kinh Thành Huế) và khu quy hoạch tái định cư phường Hương Sơ.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Nghiên cứu tác động của tái định cư đến nhận thức của người dân khu vực Thượng thành, Eo bầu – Kinh thành HuếTẠP CHÍ KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ, Trường Đại học Khoa học, ĐH Huế Tập 24, Số 1 (2024)NGHIÊN CỨU TÁC ĐỘNG CỦA TÁI ĐỊNH CƯ ĐẾN NHẬN THỨC CỦA NGƯỜI DÂN KHU VỰC THƯỢNG THÀNH, EO BẦU – KINH THÀNH HUẾ Lê Ngọc Vân Anh Khoa Kiến trúc, Trường Đại học Khoa học, Đại học Huế Email: lnvanh@hueuni.edu.vn Ngày nhận bài: 9/01/2024; ngày hoàn thành phản biện: 23/01/2024; ngày duyệt đăng: 24/6/2024 TÓM TẮT Bài báo này được trích dẫn từ kết quả nghiên cứu thực hiện dựa trên đề án “di dời dân cư, giải phóng mặt bằng khu vực 1 di tích Kinh thành Huế, thuộc quần thể di tích cố đô Huế” giai đoạn 2019-2021. Đối tượng nghiên cứu trong bài viết này là các hộ gia đình ở các khu vực phải di dời gồm Thượng thành và Eo bầu (thuộc Kinh Thành Huế) và khu quy hoạch tái định cư phường Hương Sơ. Dựa trên các đợt phỏng vấn được thực hiện từ tháng 1 đến tháng 6 năm 2021, bài viết này thảo luận các thông tin về tác động của tái định cư đến nhận thức của người dân trong các yếu tố về kinh tế, xã hội, văn hóa, môi trường, chính sách và sự hài lòng của cộng đồng khi thay đổi nơi sinh sống. Từ khóa: tái định cư, nhận thức, sự hài lòng, Thượng Thành, Eo Bầu.1. MỞ ĐẦU Kinh thành Huế là một trong số các di tích thuộc cụm Quần thể di tích Cố đôHuế được UNESCO công nhận là Di sản Văn hóa Thế giới. Kinh thành Huế nằm ở bờbắc sông Hương, thành phố Huế với diện tích khoảng 520 ha. Hệ thống tường thànhgọi là Thượng thành bao quanh dài 11,5km, cao 6,6 m và rộng 21 m. Phần nhô ra củatường thành gọi là Eo bầu. Hệ thống Eo Bầu gồm 24 vị trí có hình dáng và tên gọi khácnhau (hình 1). Thượng thành và Eo bầu là hai trong số các bộ phận cấu thành hệ thốngKinh thành Huế với nhiều giá trị đặc trưng về lịch sử, kiến trúc, văn hóa. Từ đầu thế kỷ XX, nhà Nguyễn đã cho phép một số gia đình được xây nhà vàsinh sống tại khu vực Eo bầu. Sau năm 1945, số dân sinh sống quanh khu vực Kinhthành tăng nhanh, đặc biệt sau năm 1968, 1972, nhiều hộ gia đình từ nông thôn di cư từmiền Bắc vào Thượng thành, Eo bầu. Theo đó là quá trình đô thị hóa, sự gia tăng dânsố tự nhiên và cơ học hằng năm càng tạo áp lực lên vùng bảo vệ di tích (hình 2). Hầuhết cư dân sinh sống trong khu vực bảo vệ I di tích này không được cấp giấy chứng 73Nghiên cứu tác động của tái định cư đến nhận thức của người dân khu vực Thượng Thành, Eo Bầu …nhận quyền sử dụng đất, đất ở không hợp lệ. Do không được xây dựng nên phần lớncác hộ dân sống trong những căn nhà tạm bợ, chật hẹp, thiếu điều kiện vệ sinh ảnhhưởng đến sức khỏe và mỹ quan đô thị, xâm phạm nghiêm trọng đến di tích. Bên cạnhnhững tác động của thiên tai, biến đổi khí hậu thì các hoạt động của con người nhưbuôn bán, họp chợ, canh tác, xây dựng, xả thải đã làm tổn hại đến giá trị của Thượngthành và Eo bầu. Hình 1. (a)Thượng Thành và Eo Bầu; (b)Vị trí và tên gọi của 24 Eo Bầu (nguồn: tác giả) Trong hơn 10 năm (1996-2009), công cuộc bảo tồn di tích Cố đô Huế đã vượtqua giai đoạn cứu nguy khẩn cấp. Tuy nhiên, hệ thống di tích cần tiếp tục được trùngtu tôn tạo còn rất nhiều và một số đang trong tình trạng hư hỏng nặng. Để tiếp tục bảotồn, tôn tạo, phát huy hiệu quả giá trị di tích Cố đô Huế và gìn giữ kho tài nguyên vănhóa đồ sộ; đảm bảo môi trường, chỉnh trang cảnh quan; ổn định cuộc sống của gần 2vạn dân; tạo động lực thúc đẩy phát triển kinh tế xã hội tỉnh Thừa Thiên Huế, việcthực hiện đề án di dời giải tỏa các hộ dân ra khỏi khu vực khoanh vùng bảo vệ các ditích Kinh thành Huế là vấn đề cấp thiết. Hình 2. Các hộ dân tăng dần tại 1 Eo bầu phía tây Kinh thành Huế (nguồn: Myia Shibano) Câu hỏi đặt ra là hiệu quả dự án như thế nào và cuộc sống của người dân thayđổi theo chiều hướng tích cực hay tiêu cực sau tái định cư theo cảm nhận của chính họ.Đối với một dự án liên quan đến một cộng đồng lớn thì việc công nhận các giá trị cộngđồng sẽ góp phần cải thiện chất lượng môi trường địa phương hay nói cách khác đó làmột kênh để đánh giá hiệu quả của dự án (Kai Wang, 2019). Nhận thấy rằng, đề án đãđược thực hiện theo phương pháp tiếp cận từ trên xuống (top-down) (Nsabimana,2018) điều này có thể sẽ gây ra những rắc rối liên quan đến chính sách, sự thỏa mãn vàquyền lợi của người dân. Giả thiết nếu tiếp cận vấn đề ngược lại theo hướng từ dướilên (bottom-up) thì những ý kiến và nguyện vọng của người dân sẽ góp phần thành 74TẠP CHÍ KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ, Trường Đại học Khoa học, ĐH Huế Tập 24, Số 1 (2024)công của đề án. Trên thực tế, đã có những lo ngại về tác động của việc quy hoạch và didời, tái định cư đối với các cộng đồng nghèo đã bị ảnh hưởng. Một số nghiên cứu đãchỉ ra rằng việc di dời thường đi kèm với việc mất đi nguồn sinh kế dẫn đến tình trạngbần cùng hóa của người phải di dời. Những rủi ro có thể thấy được là không có đất, vôgia cư, mất việc làm, mất gắn kết với xã hội, mất an ninh lương thực, bệnh tật, tử vongvà bất ổn xã hội (Cernea, 1997). Trong bối cảnh đó, bài viết này mang lại một số thôngtin về tác động của tái định cư đến nhận thức của người dân từ đó trở thành bài học vàkinh nghiệm cho các nhà lập kế hoạch và hoạch định chính sách, những người thamgia thực hiện các dự án tái định cư, hoặc áp dụng các chính sách tái định cư liên quantrực tiếp đến di sản nhằm giảm thiểu tác động tiêu cực đến các hộ gia đình phải di dời,cũng như mở đường cho các nghiên cứu tương lai trong lĩnh vực này.2. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU2.1. Thu t ...