Nguyên nhân và cách xử trí nghẹn ở người cao tuổi

Nguyên nhân và cách xử trí nghẹn ở người cao tuổiBS. Bùi Nguyên Kiểm Theo con số thống kê, tỷ lệ tử vong vì nghẹn ở người cao tuổi (NCT) khá cao và có tới 1/3 số trường hợp tử vong do bị nghẹn và “chết oan” vì chẩn đoán nhầm là nhồi máu cơ tim cấp! Tuy mức độ quan trọng và tính thường gặp của tình trạng suy giảm chức năng này gặp ở hầu như tất cả mọi NCT, nhưng những nghiên cứu về lĩnh vực này còn rất ít và vì lý do tế nhị, cũng...
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Nguyên nhân và cách xử trí nghẹn ở người cao tuổi Nguyên nhân và cách xử trí nghẹn ở người cao tuổi BS. Bùi Nguyên KiểmTheo con số thống kê, tỷ lệ tử vong vì nghẹn ở người cao tuổi (NCT) khá cao và cótới 1/3 số trường hợp tử vong do bị nghẹn và “chết oan” vì chẩn đoán nhầm là nhồimáu cơ tim cấp! Tuy mức độ quan trọng và tính thường gặp của tình trạng suygiảm chức năng này gặp ở hầu như tất cả mọi NCT, nhưng những nghiên cứu vềlĩnh vực này còn rất ít và vì lý do tế nhị, cũng ít được đề cập tới trong cộng đồng. Người cao tuổi nên ăn chậm, từng miếng nhỏ. Ảnh: corbisSự suy giảm khả năng nuốt ở NCTTrong các lời than phiền của NCT về sức khỏe thì phần lớn liên quan đến chức năng củabộ máy tiêu hóa - từ tính chất ngon miệng, sự hấp thu và tiêu hóa đến sự bài tiết. Nhưngvề phương tiện chức năng và mức độ nguy hiểm thì khó nuốt và nghẹn ở NCT là bệnhcảnh đáng quan tâm và nên phổ biến rộng khắp. Cùng với sự lão hóa, sự thu hẹp niêmmạc của ống tiêu hóa tăng dần, dẫn đến giảm sút phần lớn các chức năng tiếp nhận của cơquan tiêu hóa. Thành biểu mô của niêm mạc miệng sẽ mỏng hơn khi tuổi cao. Lợi củaNCT co rút lại, làm tăng khả năng biến đổi của răng. Khả năng nhai của NCT kém đi,ngay cả khi răng của họ vẫn còn nguyên. Do đó, NCT giữ thức ăn nước, thức ăn đặctrong miệng lâu hơn và họ nuốt những mẩu thức ăn to hơn. Sự điều phối hoạt động nuốtcủa NCT kém, làm tăng nguy cơ nuốt nhầm đường, đặc biệt với NCT lắp răng giả hoặckhi ăn vội, ăn không tập trung.Động tác nuốt và nghẹnĐộng tác nuốt bắt đầu bằng một pha tự ý (pha mồm), viên thức ăn được đẩy ra sau tớihọng. Viên thức ăn kích thích các thụ thể cảm giác: mồm - họng làm khởi phát pha khôngtùy ý (pha họng và thực quản), còn gọi là phản xạ nuốt. Phản xạ nuốt là một phức hợpgồm một loạt các động tác vừa để đẩy thức ăn qua họng tới thực quản, vừa để ngăn thứcăn không rơi xuống đường thở.Nghẹn là một triệu chứng xảy ra khi nuốt, thức ăn bị tắc ở họng hoặc thực quản, biểuhiện bằng nuốt khó khăn hoặc đột ngột khó thở, ho dữ dội. Hiện tượng nghẹn có thể xảyra ở bất kỳ độ tuổi nào, nhưng thường thấy nhiều nhất ở NCT. Khi nuốt thức ăn, sự phốihợp các chức năng ở họng của NCT hay bị mất sự điều hành nhịp nhàng, làm cho thức ăndễ rơi nhầm vào khí quản gây ho sặc sụa và nghẹt thở. Mặt khác, phản xạ về nuốt của cơvòng đầu thực quản ở NCT rất chậm, thậm chí còn ‘trơ lỳ”. Họ chỉ lơ đãng một chút, mãisuy nghĩ hoặc ăn nhanh, ăn vội, nuốt miếng thức ăn lớn sẽ rất dễ bị tắc nghẽn thức ăn ởđoạn hẹp của thực quản do sinh lý hoặc bệnh lý.Các triệu chứngNghẹn thức ăn có thể gây tắc ở cổ họng, ở thực quản, khí quản hoặc cả hai. Nếu thức ănlàm bít tắc thực quản, đang ăn bỗng thấy nuốt khó, cố nuốt, nấc nôn oẹ. Miếng thức ăn sẽdi chuyển vào khí quản do phản xạ, của thanh môn mở ra. Lúc này, người bị nghẹn hosặc sụa, nói không ra tiếng, khó thở tùy từng mức độ, có thể bị nghẹt thở.Nếu thức ăn làm tắc khí quản, người bị nghẹn độtnhiên thở khó, sắc mặt đỏ tía rồi tím ngắt, thần sắc lờđờ, nấc cụt. Nếu không được xử trí kịp thời và thỏađáng, chỉ trong vài phút, tình trạng thiếu oxy nghiêmtrọng, cấp tính này sẽ dẫn tới tử vong.Các phương pháp xử trí cấp cứuDo khí quản bị tắc, việc thở oxy qua mũi, họng làkhông tác dụng. Cần cấp cứu ngay tại chỗ, tranh thủtừng giây phút, làm khai thông khí quản, đồng thời Co thắt ống thực quản gây nghẹn.gọi báo cho mọi người, bác sĩ đến hỗ trợ giúp.Trường hợp bị nghẹn vẫn tỉnh táo. Hãy để nạn nhân ngồi, hơi cúi nửangười trên ra phíatrước. Động viên họ gắng sức ho mạnh. Khi ho, sẽ tạo ra dòng khí nhằm đẩy thức ăn rangoài đường hô hấp hoặc ít ra cũng tạo được khe hở cho việc thở. Người cấp cứu đứng ởphía sau, dùng khuỷu tay đập mạnh 4 cái vào vùng lưng giữa hai xương bả vai.Nếu tình huống cho phép, người cấp cứu đứng đằng sau, để nạn nhân hơi cúi về phíatrước, ôm ngang bụng nạn nhân, hai tay khóa chặt, dùng ngón cái xiết mạnh vào bụngtrên 4 lần theo chiều lên miệng nạn nhân. Làm vài lần để đẩy thức ăn ở khí quản, ở cửathanh môn ra, hoặc tạo khe hở để phục hồi chức năng hô hấp.Nếu nạn nhân trong tình trạng bất tỉnh. Cho nạn nhân nằm nghiêng. Người làm cấp cứumột mặt lấy ngón tay ấn lưỡi nạn nhân xuống, một mặt dùng khuỷu tay đánh mạnh 4 cáivào vùng lưng chỗ giữa hai xương bả vai.Cách thứ hai, để nạn nhân nằm ngửa, đầu ngả ra sau, người làm cấp cứu tỳ chặt khuỷutay (có thể hai tay đan chặt) vào bụng nạn nhân, hích 4 cái hướng vào trong lên trên. Mụcđích vẫn là tạo dòng không khí từ phổi, đẩy phần tắc nghẽn ra, tạo thông đường thở.Nạn nhân bị nghẹn bởi thức ăn đặc, nhầy, dính. Nghẹn thức ăn có tính chất đặc, dính nhưbánh trôi, bánh gatô… thì ngoài cách cấp cứu nêu trên, phải để nạn nhân nằm nghiêng,dùng hai ngón tay móc hoặc kẹp thức ăn bị tắc ra. Chỉ cần lách được khe hở là có thể giữđ ...