Nhà lao An Nam ở Guyane _Kỳ 1: Con cháu các tù nhân biệt xứ

Năm 1931, sau khi khởi nghĩa Yên Bái thất bại, 525 tù nhân Việt Nam bị bắt đày đi Côn Đảo, sau đó bị đày biệt xứ sang Guyane thuộc Pháp và giam tại một trong những nhà lao ở Cayenne, gọi là nhà lao An Nam. Gần 80 năm qua, sự kiện đó dường như ít còn được mấy ai nhắc đến nữa.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Nhà lao An Nam ở Guyane _Kỳ 1: Con cháu các tù nhân biệt xứNhà lao An Nam ở Guyane _Kỳ 1 (Kỳ 1): Con cháu các tù nhân biệt xứNăm 1931, sau khi khởi nghĩa Yên Bái thất bại, 525tù nhân Việt Nam bị bắt đày đi Côn Đảo, sau đó bịđày biệt xứ sang Guyane thuộc Pháp và giam tại mộttrong những nhà lao ở Cayenne, gọi là nhà lao AnNam. Gần 80 năm qua, sự kiện đó dường như ít cònđược mấy ai nhắc đến nữa.Vừa qua, có mặt tại Guyane nhân dịp VN phóng vệtinh Vinasat-1, phóng viên Tuổi Trẻ đã tìm đến nhàlao An Nam, vùng đất khổ sai của nhiều tù nhân biệtxứ người Việt trước đây. Con cháu những cựu tù áiquốc năm xưa lần đầu tiên có dịp nói về cội nguồncủa mình.Từ khi lên kế hoạch sang Guyane để đưa tin sự kiệnVN phóng vệ tinh Vinasat-1, tôi cứ ám ảnh làm saotìm lại được con cháu của những người tù khổ sai điđày ở đây từ năm 1931, sau khởi nghĩa Yên Bái.Những tưởng mọi chuyện không thể, vì gần 80 nămđã qua… Những người Việt ở GuyaneTrong cơn mưa như trút nước, tôi đứng tại địa điểmquan sát dịch chuyển tên lửa Ariane-5 chở vệ tinhVinasat-1 ra đến bãi phóng, bất chợt nghe ai đó hỏibằng tiếng Pháp: Ông là người Việt à?. Hóa ra làmột nhân viên an ninh của Trung tâm không gianKourou từ xa quan sát các nhà báo đang tác nghiệp.Đó là một người đàn ông đứng tuổi, da hơi ngăm đen,trong ánh mắt ông hiện lên nét mừng rỡ. Đúng thế.Chào ông, tôi trả lời. Tôi tên là Trân Van Cân, ôngta phát âm không dấu, song cũng phát âm được chữâ”, Cha tôi, ông nội tôi là người Việt. Tất cả đềutên là Trân Van Cân. Thật mừng rỡ! Một trongnhững đối tượng tìm kiếm của tôi đây rồi.Và ông đưa tôi đi gặp những người Việt ấy. Họ sốngrải rác ở Guyane. Họ tự giới thiệu là con cháu củanhững tù nhân biệt xứ năm xưa. Bác sĩ Kim, một bácsĩ chuyên khoa dạ dày - đường ruột, sinh sống ởGuyane từ tám năm qua, nồng hậu tiếp đón tôi trongnhà ông. Ông cho biết: Ở đây có nhiều người manghọ tên Việt, song da thì đen và không nói được mộttừ tiếng Việt. Hỏi họ, họ chẳng nhớ gì về gốc gácViệt của mình. Họ là con cháu của các tù nhân thuởtrước.Bác Vũ, một chuyên gia nông nghiệp quốc tịch Phápvề hưu, sang Pháp cùng gia đình từ thời Ngô ĐìnhDiệm, sau này dọn sang Guyane, cũng nói: Họkhông biết nhiều về gốc gác Việt. Song cũng có mộtsố người tết đến là đón tết Việt. Ông Nghĩa, chủ mộtnhà hàng ở Kourou, kể: Mỗi năm, chúng tôi đều tổchức đón tết. Cũng có những người da đen họ Việtđến ăn tết cùng chúng tôi. Không chỉ có 525 tù nhân biệt xứ!Đầu tháng 3-2008, lục lọi trên các website của Pháptìm tài liệu chuẩn bị cho chuyến đi Guyane, bất ngờtôi tìm được không ít tài liệu về việc có đến 525 tùnhân người Việt đi đày sang nhà lao Guyane năm1931, sau khi khởi nghĩa Yên Bái thất bại trước đómột năm. G.Marchal, một nhà sử học Pháp, có lưu lạitrên website của mình bức ảnh chụp tài liệu sau:Chủ nghĩa dân tộc và nổi dậy ở Đông Dương.- Các nhóm cực đoan nổi lên tại các xứ bảo hộ củaPháp ở Đông Dương.- Tháng hai, đồn binh Yên Bay nổi dậy, ném bomtrong các phố phường Hà Nội. Cuộc thử sức đẫmmáu này thất bại trong trứng nước và các nhà dân tộcchủ nghĩa bị bắt sau đó bị gửi ra Côn Đảo.- Quan toàn quyền e sợ một cuộc nổi dậy mới, đãquyết định tống các phần tử khuynh đảo đến mộtvùng đất xa thẳm. Tháng 4-1931, 525 tù chính trịĐông Dương xuống tàu sang Cayenne.Tôi gửi thư điện tử cho nhà sử học G. Marchal hỏithăm về con số 525 tù chính trị Đông Dương này,một tháng sau nhận được câu trả lời vắn tắt: Danhsách các tù nhân này hiện đang lưu tại văn khố ở Aix-en-Provence. Đường mòn đến nhà lao An Nam đãđược san ủi và đánh dấu mũi tên. Chìm đắm trongmớ thông tin mới tìm ra về hậu khởi nghĩa Yên Báivà nhà lao Guyane, tôi cứ đinh ninh rằng những tùnhân biệt xứ VN đầu tiên sang Guyane là vào năm1931, cho đến khi gặp ông Trần Văn Cân ở bãi phóngtên lửa Ariane:- Ông năm nay bao nhiêu tuổi?- Tôi sinh năm 1948.- Có phải cha ông đã sang đây vào khoảng nhữngnăm 1930 không?- Không, vì cha tôi sinh năm 1922 ở Guyane này.Ông nội tôi, cũng tên Trân Van Cân, phải đến đâytrước đó. Đến lúc nào thì tôi không biết, chỉ biết rằngsau đó ông lấy bà nội tôi rồi sinh ra cha tôi năm 1922.Chợt nhớ lại một tài liệu của Pháp ghi rằng vào cuốithế kỷ 19 đã có những tù chính trị người Việt bị đưasang Guyane. Trần Văn Cân bằng xương, bằng thịttrước mặt tôi là con cháu của những người tù ái quốcngười Việt đầu tiên đi đày biệt xứ ở Guyane này, từcuối thế kỷ 19, trước cả khởi nghĩa Yên Bái. Nếuđúng như ông Cân nói, nhà lao An Nam đã đón tùnhân VN từ trước năm 1931, và ở đó sẽ không chỉ làmảnh đất khổ sai của 525 tù nhân người Việt.Trích:Khởi nghĩa Yên BáiNgày 26-1-1930, tại Mỹ Xá (Nam Sách, Hải Dương),hội nghị đại biểu toàn quốc của Việt Nam Quốc dânđảng quyết định khởi nghĩa đồng loạt ở một số tỉnhBắc kỳ vào đêm 9 rạng ngày 10-2-1930. Do quá trìnhchuẩn bị gặp nhiều trắc trở, Nguyễn Thái Học quyếtđịnh hoãn ngày khởi nghĩa đến 15-2. Nhưng ở nh ...