Nhà lao An Nam ở Guyane_Kỳ 9 Một kiếp thề ghi với nước non

Trong cuốn Đông Kinh nghĩa thục, học giả Nguyễn Hiến Lê viết một đoạn ngắn nhưng có khả năng gây xúc động mạnh về ông Nguyễn Quang Diêu: "Người nghe nói có phong trào Đông Du thì hăm hở xuất dương, tới Hương Cảng bị Pháp bắt rồi đày đi Guyane ở Nam Mỹ.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Nhà lao An Nam ở Guyane_Kỳ 9 Một kiếp thề ghi với nước non Nhà lao An Nam ở Guyane_Kỳ 9 Kỳ 9: Một kiếp thề ghi với nước nonTrong cuốn Đông Kinh nghĩa thục, học giả NguyễnHiến Lê viết một đoạn ngắn nhưng có khả năng gâyxúc động mạnh về ông Nguyễn Quang Diêu: Ngườinghe nói có phong trào Đông Du thì hăm hở xuấtdương, tới Hương Cảng bị Pháp bắt rồi đày điGuyane ở Nam Mỹ. Sau cụ Diêu trốn thoát, về TrungHoa, rồi cả gan dám về ngay Cao Lãnh, tổ chức mộtđảng cách mạng. Việc thất bại, phải trốn lên dạy họcở một miền giáp ranh Miên - Việt. Về sức vùng vẫyvà tính mạo hiểm của cụ, ít ai bì kịp. Lần theo lịchsử, ông Diêu quả là người như thế.Ông Nguyễn Quang Diêu (họa sĩ Hà Khê vẽ theotường thuật của môn sinh Nguyễn Chính Giáo) Chí tang bồngÔng Nguyễn Quang Diêu sinh năm 1880 trong mộtgia đình khá giả lại có truyền thống Nho học ở CaoLãnh (Đồng Tháp). Năm 6 tuổi, ông học vỡ lòng chữNho. Năm 10 tuổi học chữ quốc ngữ. Cụ thân sinh vàcác thầy dạy đều là người yêu nước. Được tiếp xúcvới những người có chí khí, thương nòi yêu nước,ông Diêu sớm thấm thía được nỗi nhục mất nước củacả dân tộc, sớm mang lấy mộng dời non lấp bể vàomình. Ông ngày đêm đèn sách, nhưng cũng nhận raviệc theo đòi từ chương sẽ không cứu được nước.Tính tình sôi nổi và có phần nóng nảy, cậu Năm Diêuđể tâm theo dõi thời cuộc để tìm một con đường mới.Vừa khi ấy, phong trào Đông Du lan đến miền Nam.Nguyễn Quang Diêu lập tức thâm nhiễm những tưtưởng và chủ trương của Đông Du, Đông Kinh nghĩathục, và ngay lập tức đứng vào hàng ngũ nhữngngười đi tiên phong trên đường đấu tranh cứu nước.Có tài hùng biện và giao du rộng, việc đầu tiên củaNăm Diêu là tham gia cùng với Nguyễn Thần Hiếnvận động tài lực, vật lực ủng hộ phong trào Đông Du.Được nhiều người hưởng ứng, Năm Diêu càng hănghái. Các buổi nhóm họp bí mật trong các đình chùa,các buổi vận động trong các cửa tiệm, các chợ khôngthỏa chí ông nữa, ông muốn xuất ngoại. Thân phụ đãđồng ý nhưng các đồng chí muốn giữ ông lại để thúcđẩy phong trào tại địa phương, ông sốt ruột thổ lộtrong một bài thơ tự thuật: Tuổi tác đã vừa ba chụcchẵn/Công danh chưa có ít nhiều khi/Rừng cao yếnđỗ nương nhờ chô/Gió thuận hồng mong gặp gỡkhi/Xem khắp thế tình rồi nghĩ nghị/ Muốn noi thánhtrước cưỡi bè đi.Cơ hội đến vào đầu năm 1913, Cường Để, một hậuduệ của hoàng tử Cảnh, về Nam bộ tìm cách khơi chophong trào bùng nổ. Tài liệu của Nguyễn Văn Hầutìm được cho biết: Cuối tháng năm, sau khi giáp mặtcụ Cường Để tại một địa điểm bí mật ở Long Xuyên,một nhóm cán bộ trong đó có Nguyễn Quang Diêu,Đinh Hữu Thuật chỉ định ngay một phái đoàn sangTrung Hoa với mục đích lãnh chỉ lệ tín phiếu, muavũ khí, đưa thêm học sinh đi du học và tìm gặp cụNguyễn Thần Hiến. Phái đoàn khởi hành trong thángấy, gồm mười người lớn và hai thiếu niên. NguyễnQuang Diêu được cử làm lãnh đạo. Luôn bị lính kínTây theo dõi sát sao, không thể về từ biệt gia đình,Năm Diêu tìm cách gửi về cho vợ mấy vần thơ mangtâm nguyện: Trăm năm ngồi đứng trong trời đất/Mộtkiếp thề ghi với nước non/Ai ôi hãy nếm mùi lybiệt/Có nếm ra rồi mới biết ngon.Đến Hong Kong, cả đoàn dành mấy ngày cho việcbàn định quốc sự với Nguyễn Thần Hiến và HuỳnhHưng. Mấy ngày sau mua được một ít tạc đạn, đoànngười dự định chia làm hai: một tốp đi Hàng Châu đểhội kiến các lãnh tụ cách mạng, một tốp chờ tàu đểmang tạc đạn và tín phiếu về Sài Gòn. Chưa kịp lênđường thì cảnh sát Anh bao vây nhà Huỳnh Hưng, tấtcả bị bắt. Tìm phương về nướcRa tòa của Anh ở Hong Kong, bị trục xuất, áp giải vềnhà lao Hỏa Lò ở Hà Nội. Năm 1913, khởi nghĩa YênThế kết thúc, Pháp tăng cường đàn áp, bắt bớ, HỏaLò chật những người yêu nước. Năm 1914, cùng vớicác đồng chí, Nguyễn Quang Diêu bị kết án 10 nămkhổ sai và bị đày đi Guyane. Qua muôn trùng sónggió, đặt chân lên xứ sở xa lạ, ông cảm tác thành thơ:Bể rộng mênh mông dòng nước biển/Nội bằng mờ mịtmạn rừng xanh/Dã man thảm hại cho người đo/Tânkhổ nài bao cái lũ mình.Những ngày tháng dài nhọc nhằn, thỉnh thoảng niềmhi vọng lại lóe sáng lên cùng những tin tức bạn tùnghe ngóng được mang về. Nhưng vận hội chưa tới,những tin tức lạc quan ấy mau chóng vỡ tan nhưbong bóng. Cố quốc vẫn cứ mù xa mà lòng yêu nướctrong các bậc chí sĩ ngày một thêm cháy bỏng. Mọingười bàn nhau tìm cách vượt ngục.Ảnh chụp trong những năm 1960 tại Guyane, cựu tùnhân Nguyễn Đắc Bằng ghi sau tấm ảnh: Tôi cùngthanh niên địa phương đứng trước Việt Nam kháchsạn tại GuyaneTrong nhóm có Lý Liễu thông minh, tháo vát, lại biếttiếng Anh, tiếng Pháp nên được cai tù vị nể cho đi lạitự do, làm nhiệm vụ quản lý nhà lao An Nam. Ôngnhân đó tranh thủ sự ủng hộ, giúp đỡ của một số kiềudân người Hoa, tổ chức những cuộc vượt ngục đơn lẻvài người một bằng cách gửi bạn tù xuống thuyềnđánh cá của thổ dân, giong buồm sang đảo Trinidad.Nguyễn Quang Diêu hăng hái làm người tiên phongđi chuyến đầu tiên.Lần lượt từng người một đến ...