Nhà nước, kinh tế thị trường và di dân nội địa ở Việt Nam - Lê Bạch Dương

Nội dung bài viết "Nhà nước, kinh tế thị trường và di dân nội địa ở Việt Nam" trình bày tóm tắt kết quả của một nghiên cứu phân tích quá trình di cư của một nhóm dân số tới năm trung tâm đô thị lớn Hà Nội, Sài Gòn, Đà Nẵng, Hải Phòng, Cần Thơ,... Mời các bạn cùng tham khảo nội dung bài viết để nắm bắt nội dung chi tiết.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Nhà nước, kinh tế thị trường và di dân nội địa ở Việt Nam - Lê Bạch Dương38 X· héi häc thùc nghiÖm X· héi häc sè 3 (63), 1998Nhµ n−íc, kinh tÕ thÞ tr−êng vµdi d©n néi ®Þa ë ViÖt Nam Lª B¹ch D−¬ng Nh÷ng nghiªn cøu vÒ di c− ë c¸c n−íc x· héi chñ nghÜa th−êng nhÊn m¹nh ®Õn vai trß canthiÖp mang tÝnh quyÕt ®Þnh cña nhµ n−íc. Tuy nhiªn, ë mét møc ®é ®¸ng kÓ th× di c− lu«n lµ vÊn®Ò cña sù lùa chän c¸ nh©n. Ngay c¶ trong nh÷ng giíi h¹n chÆt chÏ vÒ mÆt vËt chÊt còng nh− x·héi do nhµ n−íc thiÕt lËp nªn, ng−êi ta vÉn lu«n cã thÓ t×m thÊy nh÷ng c¬ héi vµ kh¶ n¨ng cho sùl−u ®éng ®Þa lý cho b¶n th©n vµ thËm chÝ cho c¶ gia ®×nh m×nh. ë ViÖt Nam, trong thêi kú ph¸t triÓn kÕ ho¹ch hãa tËp trung, chóng ta th−êng thÊy nãi®Õn vÊn ®Ò thuyªn chuyÓn c«ng t¸c vµ hîp lý hãa gia ®×nh dÉn ®Õn viÖc di c− ra thµnh phè. Trªnthùc tÕ, bªn c¹ch nh÷ng h×nh thøc di d©n do nhµ n−íc trùc tiÕp tæ chøc, chñ yÕu lµ di d©n thµnhthÞ-n«ng th«n hoÆc n«ng th«n-n«ng th«n (ch¼ng h¹n nh− di d©n ®Õn c¸c vïng kinh tÕ míi), thuyªnchuyÓn c«ng t¸c vµ hîp lý hãa gia ®×nh lµ hai c¬ chÕ chñ yÕu (nÕu kh«ng nãi lµ duy nhÊt) mµ ng−êid©n sö dông nh»m ®¹t ®−îc nh÷ng môc tiªu x· héi cho b¶n th©n vµ gia ®×nh, trong ®ã di c− ®Õnn¬i cã ®iÒu kiÖn thuËn lîi h¬n lµ mét trong nh÷ng môc tiªu quan träng hµng ®Çu. KÓ tõ khi ra ®êi vµo n¨m 1954, c¬ cÊu kinh tÕ x· héi cña n−íc ViÖt Nam D©n chñ Cénghßa (vµ sau nµy lµ Céng hßa x· héi chñ nghÜa) ®−îc ®Æc tr−ng bëi mét hÖ thèng kÕ ho¹ch hãa tËptrung cña hÇu hÕt mäi ho¹t ®éng s¶n xuÊt vµ tæ chøc x· héi. Sù kiÓm so¸t cña nhµ n−íc ®èi víi lao®éng do ®ã còng trë thµnh mét bé phËn cÊu thµnh cña kÕ ho¹ch hãa. VÒ ph−¬ng diÖn kinh tÕ, tronggiai ®o¹n nµy chóng ta chøng kiÕn sù thiÕt lËp réng r·i hai khu vùc kinh tÕ lín lµ kinh tÕ nhµn−íc (hay quèc doanh) vµ kinh tÕ tËp thÓ. VÒ ph−¬ng diÖn x· héi, sù kiÓm so¸t cña nhµ n−íc th«ngqua c¸c tæ chøc §¶ng, chÝnh quyÒn, vµ ®oµn thÓ ®· th©m nhËp xuèng ®Õn tËn cÊp c¸c hé gia ®×nhvµ c¸ nh©n. Sù tæng hîp cña nh÷ng thiÕt chÕ kinh tÕ, chÝnh trÞ, vµ x· héi nµy ®· gióp nhµ n−íc cã®−îc mét c¬ chÕ h÷u hiÖu ®Ó ph©n bæ c¸c nguån kinh tÕ, kÓ c¶ nguån lao ®éng, vµo nh÷ng lÜnh vùcvµ nh÷ng khu vùc ®Þa lý mµ nhµ n−íc coi lµ cã hiÖu qu¶ lín nhÊt cho c¸c môc tiªu mang tÝnh quècgia. Trong bèi c¶nh ®ã, hiÓn nhiªn lµ nh÷ng quyÕt ®Þnh cña c¸ nh©n, trong ®ã cã quyÕt ®Þnh di c−,®Òu chÞu ¶nh h−ëng quan träng cña nh÷ng ®iÒu kiÖn vËt chÊt vµ x· héi do nhµ n−íc thiÕt lËp nªn. Tuy nhiªn, khi mµ mét sù ph¸t triÓn kinh tÕ ®ång ®Òu gi÷a c¸c vïng lµ kh«ng thÓ cã ®−îcvíi ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn thÊp cña ViÖt Nam th× søc Ðp vÒ di c− lµ ®iÒu hoµn toµn thùc vµ phæ biÕn.Trong khi hÖ thèng kinh tÕ x· héi tËp trung cña ViÖt Nam (®Êy lµ ch−a nãi ®Õn chÝnh s¸ch di c−cña nhµ n−íc) h¹n chÕ c¸c luång di c− tù ph¸t th× b¶n th©n hÖ thèng ®ã l¹i më ra cho ng−êi tanhiÒu c¬ héi vµ kh¶ n¨ng cho sù l−u ®éng ®Þa lý. Tuy nhiªn, ®¸ng l−u ý hÖ thèng nµy ®· g©y t¸c®éng m¹nh mÏ lªn qu¸ tr×nh chän läc cña di c−. VÒ mÆt kinh tÕ, cã mét c«ng viÖc chÝnh thøc trongkhu vùc kinh tÕ quèc doanh lµ kh¶ n¨ng chÝnh (nÕu kh«ng muèn nãi lµ duy nhÊt) t¹o c¬ héi di c−.VÒ mÆt x· héi, céng ®ång di c− do ®ã ngµy cµng trë nªn ®ång nhÊt vÒ c¸c ®Æc ®iÓm kinh tÕ x· héi. Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn Lª B¹ch D−¬ng 39Víi thêi gian, hËu qu¶ thiÕt chÕ (institutional outcome) nµy ®· gãp phÇn quy ®Þnh c¸c qu¸ tr×nh dic− tiÕp theo, cho dï b¶n th©n nh÷ng thiÕt chÕ t¹o ra nã ®· thay ®æi víi viÖc thùc hiÖn c«ng cuéc§æi míi. Bµi viÕt nµy tãm t¾t kÕt qu¶ cña mét nghiªn cøu ph©n tÝch qu¸ tr×nh di c− cña mét nhãmd©n sè tíi n¨m trung t©m ®« thÞ lín lµ Hµ Néi, H¶i Phßng, §µ N½ng, thµnh phè Hå ChÝ Minh, vµCÇn Th¬. D÷ liÖu cho nghiªn cøu ®−îc tËp hîp tõ mét cuéc kh¶o s¸t x· héi häc do ViÖn X· héi häcthùc hiÖn trong n¨m 1993 víi kÝch th−íc mÉu ®iÒu tra lµ 2960 c¸ nh©n tuæi tõ 18 trë lªn trongtæng sè 926 hé gia ®×nh. C¸c c¸ nh©n ®· ®−îc nhãm nghiªn cøu pháng vÊn s©u vÒ lÞch sö di c− vµc¸c ®Æc ®iÓm kinh tÕ x· héi cña b¶n th©n còng nh− cña gia ®×nh hä. Qu¸ tr×nh di c− cña nhãm d©nsè sau ®ã ®· ®−îc ph©n tÝch c¶ ë cÊp ®é c¸ nh©n lÉn cÊp ®é cÊu tróc ®Ó cung cÊp kiÕn thøc vÒ lý dodÉn ®Õn di c− còng nh− b¶n th©n qu¸ tr×nh di c−. Nghiªn cøu tËp trung ph©n tÝch s©u t¸c ®éngcña chÝnh s¸ch nhµ n−íc vµ réng h¬n lµ cña c¬ cÊu kinh tÕ x· héi quèc gia ®èi víi qu¸ tr×nh chänläc cña di c−. Do giíi h¹n lµ mét bµi viÕt trªn t¹p chÝ, ë ®©y chØ tr×nh bµy nh÷ng kÕt qu¶ nghiªncøu chñ yÕu víi mét sè nh÷ng ph©n tÝch s¬ bé ban ®Çu. §Æc ®iÓm ®Çu tiªn cña mÉu ®iÒu tra lµ tû lÖ rÊt cao cña nh÷ng ng−êi di c− cã cha mÑ, vµsau nµy lµ chÝnh b¶n th©n hä, lµm viÖc trong khu vùc kinh tÕ quèc doanh (xem b¶ng 1). V× di d©ntù do ®· bÞ nhµ n−íc h¹n chÕ ®Õn møc tèi ®a nª ...