Nhạc khí độc đáo của người Triêng

Truyền thuyết của người Triêng kể lại rằng, ngày xưa, người Triêng sống ở trên núi cao hiểm trở. Từ buôn nọ đến làng kia, tiếng cồng chiêng gọi nhau không thấu. Tiếng hú phải nói nhiều người mới đến được tai nhau. Năm đó trời phạt vạ buôn Troóc vì không có trâu (Piêu) cúng thần (Đák). Thần Đák nổi giận bắt người Triêng buôn Troóc phải chết. Người chết nhiều vô kể, tưởng buôn Troóc bị hủy diệt từ đó. Thế nhưng, ông Trời còn thương để lại cho buôn Troóc một cô gái (ning rầy) xinh đẹp....
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Nhạc khí độc đáo của người Triêng Nhạc khí độc đáo của người TriêngTruyền thuyết của người Triêng kể lại rằng, ngày xưa, người Triêng sống ở trên núi caohiểm trở. Từ buôn nọ đến làng kia, tiếng cồng chiêng gọi nhau không thấu. Tiếng hú phảinói nhiều người mới đến được tai nhau. Năm đó trời phạt vạ buôn Troóc vì không có trâu(Piêu) cúng thần (Đák). Thần Đák nổi giận bắt người Triêng buôn Troóc phải chết.Người chết nhiều vô kể, tưởng buôn Troóc bị hủy diệt từ đó.Thế nhưng, ông Trời còn thương để lại cho buôn Troóc một cô gái (ning rầy) xinh đẹp.Cô có giọng hát trầm ấm như dòng suối Đák Ngươn, môi đỏ như tiết con dê, cánh taytrần như ngà voi, đôi chân đi không biết mỏi. Thương dân làng, cô gái đã khóc suốt bangày đêm. Nước mắt cô đã cạn kiệt, chân đi không vững. Trên đường đi đến các buôn xaxôi để tìm đồng loại, cô gái đã chặt cây Za rọt ven đường làm gậy chống. Gậy Za rọt đãnâng bước chân cô đi qua mười ngọn núi, lội chín con suối tìm đến với đồng loại. Mỗilần cô nhấc chiếc gậy lên, gió rừng thổi vào gậy Za rọt phát ra âm thanh vui tai. Nhữngâm thanh đó là cho cô cảm thấy dễ chịu và khỏa khoắn hơn. Những âm thanh ấy giốngnhư tiếng dế mèn mà buôn làng nào cũng có.Do vậy đến nay, trong cộng đồng người Triêng vẫn còn truyền nhau câu nói Ta ngay, takháy bố cho Za rọt tạm dịch là: Trời ngày, trời nắng, bó cho dế mèn. Từ ống gậy ấy,qua nhiều thế hệ, các bàn tay tài hoa của các nghệ nhân người Triêng đẽo gọt đã sáng tạora chiếc đàn Đinh Tút ngay nay cũng như các loại nhạc khí khác của nhân dân các dântộc Tây Nguyên. Đinh Tút có vị trí quan trọng trong đời sống cộng đồng của ngườiTriêng đặc biệt là trong các lễ hội, vui chơi giả trí. Trải qua năm tháng, Đinh Tút đã đivào đời sống sinh hoạt cộng đồng, và được sử dụng trong tất cả các lễ hội.Xưa Đinh Tút được chế tác bằng vật liệu đơn giản như ống tiêu, loại cây giống như nứa,nhưng tơi và có độ bền lâu hơn (loại cây này có nhiều ở Lào). Nhưng từ khi người Triêngvề định cư tại Đăkglêi thi do ở đây câu tiêu không có nên họ phải làm bằng nứa. Đinh Tútgồm 6 ống nứa tách rời có đường kính bằng nhau, nhưng chặt cát 2 bên tạo thành 1 tamgiác cân là chỗ cho người chơi đàn ghé miệng vào thổi. Âm thanh phát ra phụ thuộc độdài ngắn của lượng ống và lượng hơi thổi vào (mạnh, vừa, nhẹ) của người sử dụng. Sửdụng đàn Đinh Tút bao giờ cũng phải có 6 người, mỗi người 1 ống, xếp theo thứ tự ốngdài nhất tới ống ngắn nhất.Ôống dài 1m: Khi ta thổi nhẹ được âm Rê, khi thổi mạnh được âm Fa thăng.Ôống dài 0,9m: Khi thổi nhẹ được âm Mi, khi thổi mạnh được âm Sol thăng.Ôống dài 0,8m: Khi thổi nhẹ ta được âm Đô thăng, khi thổi mạnh ta được âm Sol.Ôống dài 0,7m: Khi thổi nhẹ được âm Pha, khi thổi mạnh được âm Rê.Ôống dài 0,67m: Khi thổi nhẹ được âm Sol, khi thổi mạnh được âm Mi.Ôống dài 0,6m: Khi thổi nhẹ được âm Sol thăng, khi thổi mạnh được âm Pha.Khi biểu diễn, người sử dụng ống ngắn nhất là người chỉ huy và điều hành. Phong cáchbiểu diễn Đinh Tút cũng rất khác so với các loại nhạc cụ khác. Khi biểu diễn các nghệnhân bao giờ cũng kết hợp với múa. Đội hình múa theo chiều ngược kim đồng hồ. Mỗingười, một tay cầm đàn, tay kia buông thẳng, động tác múa ngây ngất, lắc toàn thân, nhưđộng tác múa say rượu. Biểu diễn Đinh Tút, các nghệ nhân không bao giờ ngồi mà luôndi chuyển theo đội hình vòng cung, kết hợp giữa múa và thổi hết sức thuần thục, làm tănghiệu quả của nghệ thuật biểu diễn.Đinh Tút, từ lâu, đã gắn bó với đời sống sinh hoạt tinh thần của cộng đồng người Triêng.Trong chừng mực nào đó có thể nói đây là một nhạc khí riêng, độc đáo của đồng bàoTriêng. Thế nhưng, hiện nay, người biểu diễn và chế tác Đinh Tút còn rất ít. Thời mởcửa, nền kinh tế thị trường đđã tạo ra nhiều sản phẩm sinh hoạt tinh thần mới. Do vậy,Đinh Tút vẫn chưa có vị trí xứng đáng.Có thể nói Đinh Tút là loại nhạc cụ nguyên thủy nhất, phong cách biểu diễn của cácnghệ nhân vô cùng độc đáo, âm nhạc không những đã mô phỏng được hoi thở của thiênnhiên và núi rừng Tây Nguyên hùng vĩ còn là loại nhạc cụ hoàn chỉnh và độc đáo mà cácnhạc sĩ ngày nay chưa can thiệp vào sự độc đáo và hoàn chỉnh ấy.