Những thách thức và cơ hội mới của ngành nông nghiệp Việt Nam

Thời gian qua, nông nghiệp Việt Nam đạt nhiều thành tựu to lớn, đóng vai trò quan trọng trong việc đảm bảo an ninh lương thực quốc gia, phát triển kinh tế, xóa đói giảm nghèo, cân đối cán cân thương mại, giảm lạm phát, bảo vệ lãnh thổ và góp phần ổn định chính trị - xã hội. Việc xác định những thách thức và cơ hội mới của ngành nông nghiệp Việt Nam là cần thiết, để định hướng phát triển cho ngành nông nghiệp nước nhà.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Những thách thức và cơ hội mới của ngành nông nghiệp Việt Nam NHỮNG THÁCH THỨC VÀ CƠ HỘI MỚI CỦA NGÀNH NÔNG NGHIỆP VIỆT NAM TS. Đặng Kim Sơn Thời gian qua, nông nghiệp Việt Nam đạt nhiều thành tựu to lớn, đóng vai trò quan trọng trong việc đảm bảo an ninh lương thực quốc gia, phát triển kinh tế, xóa đói giảm nghèo, cân đối cán cân thương mại, giảm lạm phát, bảo vệ lãnh thổ và góp phần ổn định chính trị - xã hội. Mặc dù Việt Nam đã có những thay đổi lớn về cơ cấu kinh tế, lao động, nhưng đến nay vẫn còn trên 70% dân số Việt Nam sống ở nông thôn. Kinh nghiệm phát triển 25 năm đổi mới cho thấy nếu được quan tâm, đầu tư đúng mức, nông nghiệp sẽ là động lực nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia và thúc đẩy tăng trưởng bền vững. Những thách thức của thế giới như dân số tăng nhanh, biến đổi khí hậu và thiên tai, dịch bệnh,v.v… càng cho thấy nông nghiệp sẽ tiếp tục đóng vai trò quan trọngtrong tương lai. 1. Những thành tựu nổi bật trong nông nghiệp Việt Nam thời gian qua Sau 27 năm đổi mới, nông nghiệp Việt Nam đã có những thành tựu đáng kể và đóng vai trò quan trọng trong quá trình phát triển kinh tế - xã hội của đất nước, trở thành lĩnh vực phát triển thành công nhất của nền kinh tế. Bất chấp những khó khăn về thị trường, thiên tai và dịch bệnh, nông nghiệp duy trì tăng trưởng ở mức tương đối khá. Sản xuất nông nghiệp đã tạo ra nguồn cung lương thực thực phẩm dồi dào, đảm bảo an ninh lương thực quốc gia. Nhờ vậy, giá nông sản tại Việt Nam, đặc biệt là giá lương thực được duy trì ở mức thấp, tạo chi phí lao động thấp, thu hút mạnh đầu tư nước ngoài và đóng góp quan trọng cho tăng trưởng kinh tế và ổn định xã hội. 125 Bên cạnh đó, xuất khẩu nông sản tăng liên tục. Việt Nam đã trở thành một trong những nước xuất khẩu hàng đầu thế giới về các mặt hàng như: gạo, cao su, cà phê, hạt tiêu, hạt điều, sản phẩm gỗ và các sản phẩm thủy sản. Trong khi Việt Nam liên tục thâm hụt thương mại, nông nghiệp là ngành duy nhất có thặng dư xuất khẩu ròng tăng đều đặn, ngay cả trong thời điểm tăng trưởng kinh tế suy giảm. Thặng dư xuất khẩu nông nghiệp đã góp phần quan trọng cân bằng cán cân thương mại quốc gia. Tăng trưởng nông nghiệp và đảm bảo an ninh lương thực đã đóng vai trò quan trọng nhất trong việc thực hiện thành công xóa đói giảm nghèo trong bối cảnh phần lớn dân số vẫn sống ở khu vực nông thôn và nông nghiệp là nguồn sinh kế chính của người dân ở những địa bàn khó khăn. Tỷ lệ giảm nghèo ở Việt Nam liên tục cải thiện trong suốt thời gian dài với mức giảm ấn tượng khoảng 2%/năm. Đây là nền tảng quan trọng của ổn định xã hội, an ninh chính trị, đồng thời cũng là đóng góp quan trọng cho công tác bảo vệ môi trường. Kể từ năm 2008 đến nay, Việt Nam chứng kiến tình trạng suy thoái của nền kinh tế do những yếu kém trong quản lý chính sách vĩ mô trong nước và ảnh hưởng tiêu cực của khủng hoảng kinh tế thế giới. Trong khó khăn, sản xuất nông nghiệp nổi lên như một mảng sáng đáng khích lệ nhất của nền kinh tế. Trước những ảnh hưởng bất lợi tới sản xuất kinh doanh, ngànhnôngnghiệp (bao gồm cả trồng trọt, chăn nuôi, lâm nghiệp và thủy sản) vẫn duy trì mức tăng trưởng GDP bình quân giai đoạn 2011-2012 là 3,4%/năm, vượt chỉ tiêu kế hoạch 5 năm Đại hội Đảng XI đề ra cho ngành là 2,6-3,0%. Cũng như các đợt suy thoái kinh tế cuối thập kỷ 1980 và cuối thập kỷ 1990, lần này nông nghiệp tiếp tục đóng vai trò “phao cứu sinh” cho đất nước vượt qua khó khăn, nhờ sản xuất cung ứng đủ lương thực thực phẩm, giúp duy trì ổn định kinh tế - xã hội. Năm 2011, khi giá lương thực tăng cao (22,82%), thực phẩm tăng (29,34%,) thì CPI bình quân chung tăng đến 18,58%. Năm 2012, mức tăng CPI của nhóm hàng lương thực, thực phẩm chậm lại còn 3,26% và 8,14%, kéo mức tăng 126 CPI bình quân chung xuống 9,21%. Những tháng đầu năm 2013, chỉ số giá lương thực giảm 24,5% và thực phẩm giảm 35,8%, góp phần kéo CPI tiêu dùng chung giảm 5,6% so với tháng 12/2012 góp phần quan trọng kiềm chế lạm phát. Xuất khẩu đóng góp quan trọng trong sản xuất nông nghiệp Việt Nam. Trung bình trong giai đoạn 2011-2012, tăng trưởng kim ngạch xuất khẩu NLTS đạt 18,8%/năm, vượt xa so với chỉ tiêu 6-7% theo kế hoạch phát triển giai đoạn 2011-2015 của Bộ NN&PTNT. Trong khi thương mại Việt Nam thường xuyên nhập siêu thì nông nghiệp là ngành duy nhất luôn luôn xuất siêu, góp phần đáng kể cải thiện cán cân thương mại. Năm 2012 là năm đầu tiên sau 20 năm Việt Nam có thặng dư cán cân thương mại (284 triệu USD)46 chủ yếu nhờ xuất khẩu nông sản và xuất khẩu của các doanh nghiệp đầu tư trực tiếp nước ngoài.Xuất khẩu nông sản đạt mức kỷ lục 27,5 tỷ USD và đạt thặng dư xuất khẩu ròng 10,6 tỷ USD trong năm 2012. 2. Những thách thức đặt ra trong khu vực nông nghiệp Mặc dù đạt được những thành tựu đáng kể và có đóng góp tích cực cho việc duy trì ổn định kinh tế - xã hội trong giai đoạn 2010-2012, nhưng tăng trưởng nông nghiệp vẫn chủ yếu dựa trên việc khai thác tài nguyên thiên nhiên (tăng diện tích đất, thâm dụng nước tưới để tăng vụ,v.v…) cùng mức sử dụng vật tư đầu vào cao nhưng hàm lượng đổi mới công nghệ và thể chế thấp. Chất lượng tăng trưởng thấp được biểu hiện ở mức tổn thất sau thu hoạch cao, chất lượng sản phẩm không đồng đều, vệ sinh an toàn thực phẩm không đảm bảo, khả năng tạo giá trị mới thấp. Vì vậy, sau một thời gian dài khởi sắc, tăng trưởng nông nghiệp đã bắt đầu chững trong thời gian gần đây, giảm từ 4,5% năm 1995-2000 xuống còn 3,8% giai đoạn 2000-2005; rồi 3,4% giai đoạn 2006-2011 và chỉ còn 2,7% trong năm 2012. Chuyển đổi cơ cấu sản phẩm nông nghiệp diễn ra chậm, chưa thực sự phản ánh lợi thế so sánh và chưa đáp ứng triển vọng nhu cầu trong tương lai.Trồng trọt vẫn chiếm trên 50% cơ cấu nội ngành nông nghiệp, 46Báo cáo tình hình kinh tế xã hội năm 2012 - Tổng cục Thống kê. 127 trong đó lúa gạo vẫn chiếm tỷ trọng chính.Tuy chiếm phần lớn diện tích cây hàng năm nhưng hiệu quả kinh tế của cây lúa đem lại không cao, vì vậy đã xuất hiện tình trạng nông dân không thiết tha với đất lúa, không thâm canh tăng vụ, nhất là ở đồ ...