Phải chăng Hơ M'uan của người Xơ Đăng là truyện cổ tích

Hơ Muan của người Xơ Đăng là một tác phẩm văn hóa đặc sắc, mang trong mình những giá trị tinh thần và tri thức dân gian. Với những yếu tố kỳ ảo và nhân văn, câu chuyện không chỉ đơn thuần là một truyền thuyết, mà còn phản ánh sâu sắc bản sắc văn hóa của người Xơ Đăng. Qua từng chi tiết, Hơ Muan khắc họa những bài học về tình yêu, lòng dũng cảm và sự hy sinh. Bài viết này sẽ khám phá các yếu tố hình thành nên Hơ Muan, từ đó đặt câu hỏi liệu tác phẩm này có thể được xem như một truyện cổ tích trong bối cảnh văn hóa Việt Nam hay không.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Phải chăng Hơ Muan của người Xơ Đăng là truyện cổ tíchTẠP CHÍ VHDG SÔ 4/2011 43 chung của folklore. Với những tác phẩm đã công bố và 02 tác phẩm đã dịch sắp xuấtPHẢI CHĂNG bản (Măng Lăng vu cho Duông ăn cắp trâu, Duông Nâng đốt rừng), chuỗi sự kiện liênH ơ n a fiN ủ w quan đến hiện tượng này xuất hiện trong 6/11 hơ m uan. Do các môtip của tự sự dânNGƯỜI Xơ ĐỒNG gian không tồn tại đơn ’è và đo số hơ m ’uan trong kho lưu trữ của Dự án lên tới 106, tỉLÀ TRUYỆN CỔ TÍCH? lệ ngẫu nhiên nói trên là con số đáng lưu ý. 1. Hiện tượng lặp lạiNGUYỄN GIÁO - LÊ THỊ THUỲ LY Vào rừng (1) — > Trải qua thửthách (2) Học tập (3) — ►Trở về (4) ến nay, 09 hơ m ’uan, tác phẩm tự sự truyền miệng của người Xơ Đăng, đã Những hiện tượng vừa liệt kê xuất hiệnđược công bố trong khuôn khổ Dự án Sưu ở 6/11 hơ m ’uan được khảo sát, như đã nói,tầm, bảo quản, biên dịch và xuất bản kho tuy nhiên không hoàn toàn đầy đủ hoặctàng sử thi Tây Nguyên, một con số chưa theo đúng trình tự được nêu (cũng khônglớn nhưng bước đầu đã thu hút sự quan tâm nhất định là toàn bộ nội dung tác phẩm màtừ giới khoa học. Đặc biệt, những nghi vấn có thể chỉ là một phần trong mỗi hơ m ’uan).về thể loại của hơ m ’uan, sử thi hay cổ tích, Cụ thể:cũng đâ được các nhà nghiên cứu đặt ra [5, Duông đi theo thần Tung Gur: (1) — ►tr. 20 - 40]. Chúng tôi, khi tìm hiểu về vấn (3) ——►(4)đề trên, rất quan tâm tới mối liên hệ giữanhững môtip phổ biến của truyện cổ tích có Dăm Duông hoá cọp: (2) — ►(!) — ►liên quan tới nghỉ lễ thành đinh với hiện (3) — >(4)tượng nhân vật chính trong các hơ m uan, Dăm Duông trong lốt ông già: (1) — ►đang độ tuổi thanh thiếu niên, vì lí do nào (3) — >(4)đó (được nêu ra hoặc không) phải trải qua Măng Lăng vu cho Duông ăn cắp trâu:một khoảng thời gian sống trong rừng, đối (1) — ►(3) — > (4 )mặt với ít nhiều thử thách tại đây và/ hoặc - Ông Gleh làm lễ bỏ mả Duông: (1) ---►dưới sự chì dạy của các lực lượng siêu ( 3 ) — >(4)nhiên - đã học tập một số kĩ năng đặc biệttrước khi trở về buôn làng lập gia đình. Dăm Duông cứu nàng Bar Mă: (2) — ►Những người viết bài này cho rằng, làm rõ (1) — >(4)được mối liên hệ trên, nhiều khả năng Trong Duông đi theo thần Tung Gur,chúng ta sẽ có một cái nhìn sáng tỏ hơn về nhân vật chính không may lạc vào rừng.đặctrưng thể loại của hơ m ’uan Xơ Đăng. Các thần núi rừng tình cờ gặp Duông đã Hiện tượng chúng tôi muốn phân tích nhận cậu thiếu niên này làm con. Trongrất có thể còn được tìm thấy ở nhóm tư liệu thời gian ở với họ, Duông học cách biếnhơ m uan chưa dịch thuộc Dự án và cả các hình thành các loài thú, cách nói và hiểuhơ m ‘uan chưa được sưu tầm, theo quy luật tiếng chim muông, cách đào hang, kiếm44 NGHIÊN CỨU - TRAO Đổlăn... Kết thúc việc học, Duông được thần nấng. Cậu lớn lên bên khỉ, vượn và nhữnglinh tặng cho đá lửa thần cùng nhiều vật con thú hoang. Trưởng thành, Duông nhậndụng thần kì khác. Sau đó, Duông gặp lại được những phép màu do Giang Jri traocác anh, đoàn tụ với gia đình và lấy vợ. tặng. Người thân của Duông đinh ninh Trong Dăm Duông hoá cọp, Duông bị chàng chết đã lâu, quyết định làm lễ bỏ mảkẻ xấu phù phép thành thú dữ, phải vào tượng trưng. Cũng chính vào ngày này,rừng ở. Gặp các thần núi rừng là Tâng Duông được Giang Jri cho trở lại đoàn tụGuâng và Tung Gur, Duông được họ đưa đi với gia đình. Sau đó, chàng cưới vợ.thăm thú khắp nơi và kết bạn với muôn Trong Dăm Duông cứu nàng Bar Mă,loài. Nhờ sự may mắn ngẫu nhiên, Duông quỷ Te To vú dài từ trên núi xuống lùng bắtđược trở lại làm người, tuy ríhiên, chàng cô con gái mới lớn của Bok Tu Rơ Mu đểỵẫn quyết định tiếp tục sống trong lốt cọp ăn thịt, khiến cô gái sợ hãi chạy trốn vàođể đi đến nhiều vùng đất, “học hỏi thêm rừng. Te Tỗ đuổi theo ngày này qua ngàyđiều hay”. Các thần thưởng cho Duông khác nhưng Bar Mă đều tìm cách thoátnhững vật màu nhiệm. Một thời gian sau, được. Sau cùng, ác quỷ bị Dăm DuôngDuông quay về nhà và cưới vợ. khuất phục, nhân vật chính trở về với người Trong Dăm Duông trong lốt ông già, thân và lấy Duông làm chồng.nhân vật chính được ông nội khuyên vào Những hiện tượng trong các chuỗi sựrừng học tiếng nói, tài khéo léo và sức kiện nói trên, nhất là sự thử thách và việcmạnh của muông thú. Dưới lốt một người học tập, dường như có dấu ấn của một lễgià, nhân vật đi đến những nơi hoang vắng thức rất quan trọng trong vòng đời ngườinhất, chưa từng có bước chân người. Bằng Xơ Đăng - nghi lễ thành đinh - và khásự khổ luyện bền bỉ, chàng đã đạt mục đích, tương đồng với các môtip quen thuộc củacuối cùng còn được vị thần rừng ban thể loại cổ tích liên quan đến nghi lễ nàythưởng cho những phép màu (cuộn chỉ và ...