Phạm trù lễ của Khổng Tử và ý nghĩa của nó - ThS. Võ Văn Dũng

Phạm trù lễ đối với việc tu dưỡng tính tình, trên quan điểm con người vốn thiện, ý nghĩa của lễ trong phương diện đạo đức, ý nghĩa của lễ trong lĩnh vực chính trị, xã hội,... là những nội dung chính trong bài viết "Phạm trù lễ của Khổng Tử và ý nghĩa của nó". Mời các bạn cùng tham khảo.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Phạm trù lễ của Khổng Tử và ý nghĩa của nó - ThS. Võ Văn Dũng [TẠP CHÍ VĂN HOÁ NGHỆ AN. SỐ 194-2011] 1 PHẠM TRÙ LỄ CỦA KHỔNG TỬ VÀ Ý NGHĨA CỦA NÓ Ths. Võ Văn Dũng Có thể  khẳng định rằng phạm trù “lễ” là một trong những phạm trù đạo  đức có ý nghĩa phổ  biến trong đời sống văn hóa tinh thần của người dân Trung   Quốc, “lễ” được xem là một trong năm đức cơ  bản nhất của con người. Phạm  trù “lễ” gắn liền với việc giáo hóa đạo đức cho con người. Tuy nhiên bộ kinh lễ  lại ra đời muộn nhất so với tất cả  các kinh điển của Nho gia. Niên đại xuất   hiện của bộ  kinh này cũng hết sức mù mờ, do vậy sự  truy tìm niên đại của nó  cũng hết sức khó khăn. Tuy Kinh lễ  chính thức xuất hiện muộn hơn so với   những bộ  kinh khác nhưng có thể  khẳng định rằng phạm trù “lễ” được xuất   hiện vào đầu thời kỳ  nhà Hạ  khoảng 2205 – 1766 TCN, sau đó “lễ” trở  nên  hưng thịnh nhất vào thời kỳ đầu nhà Chu khoảng thế kỷ XI TCN, nhưng lễ trở  thành một phạm trù thực sự thì lại gắn liền với vai trò của Khổng Tử. Nội dung   của Kinh Lễ  đã có từ  lâu, chỉ  có phần ghi chép là hơi muộn màng. Thời gian  Kinh Lễ  được ghi chép thành sách  rất dài có thể  kể  từ  thời Chiến Quốc đến  giữa thời Tây Hán. Sự  ra đời của phạm trù “lễ” có hai nguyên nhân chính. Thứ  nhất: “lễ” ra   đời mục đích là tế tự, thuận theo đạo của trời đất để lý giải đạo của con người.  Thứ  hai: Quá trình phát triển của xã hội đòi hỏi phải có “lễ” để  giáo hóa nhân  tính con người, từ  đó đặt ra chuẩn mực đạo đức chung cho toàn xã hội. Con  người cần có “lễ” để làm quy tắc, chuẩn mực để phân định giới hạn thiện, ác.  Phạm trù lễ  đối với việc tu dưỡng tính tình.  Khổng Tử  rất coi trọng  tình cảm của con người, ông cho rằng tất cả đều do tình cảm mà sinh ra. Vì thế   [TẠP CHÍ VĂN HOÁ NGHỆ AN. SỐ 194-2011] 2 thánh nhân phải dạy cho con người những đạo lý tốt đẹp nhất. Mục đích là để  hình thành cho con người có những tình cảm tốt, tức là gây thành cái gốc của   đạo nhân tồn tại trong mỗi cá thể  của xã hội. Với chủ  trương dùng lễ  để  giáo  hóa tính tình, làm cho xã hội  có chung một quan niệm đạo đức, tập quán để làm  việc thiện, việc phải, mà vẫn tự  nhiên không mang tính gò bó. Mục đích cuối   cùng là để  đưa xã hội từ  vô đạo trở  về  với có đạo. Khổng Tử  nói rằng “cung  kính quá lễ thành ra lao nhọc thân hình; cẩn thận quá lễ thành ra nhát gan; dũng   cảm quá lễ  thành ra loạn nghịch; ngay thẳng quá lễ  thành ra gắt gỏng, cấp  bách”[2, tr 121]. Như vậy lễ theo Khổng Tử là cốt để giữ chừng mực cho những  hành vi của con người trong xã hội, chính vì thế  nên “Đạo đức nhân nghĩa mà  thiếu lễ  thì  ắt không thành. Giáo huấn để  chính đính phong tục mà thiếu lễ   ắt   không đầy đủ, ngay cả những việc phân tranh cãi cọ, không có lễ không thể giải   quyết được.”[8, tr 37] Ông chủ trương người quân tử phải biết làm cho sáng cái  lễ, phải biết cung kính tuân theo tiết độ  của lễ. Trong xã hội phải lấy lễ  làm   nòng cốt, nếu không có lễ để làm tiêu chuẩn cho hành vi thì không thể phân định  trên dưới. Trên quan điểm dùng lễ  để  tu dưỡng tính tính tình chúng ta thấy  Khổng Tử hướng con người tới một đạo lý tốt đẹp.  Lễ trong trật tự xã hội. Trong trật tự xã hội tồn tại thứ bậc, do vậy phải   phân định rõ ràng trật tự  xã hội trên dưới cho phân minh. Phải có lễ  để  phân   định rõ ràng, khiến cho vạn vật không xáo trộn, mỗi vật đều thực hiện đúng vai   trò vị trí của mình. Có lễ thì “kẻ tiểu nhân nghèo thì quá thúc ước bắt chước, khi   giàu thì lại kiêu ngạo. Thúc ước  quá thì (dễ) sinh ra trộm cắp, kiêu ngạo quá thì  (dễ) xẩy ra làm loạn”[8, tr 241]. Muốn cho xã hội thoát khỏi loạn lạc, xã hội  phồn vinh, thịnh trị  “…khiến cho dân giàu nhưng không đủ  kiêu ngạo, nghèo   nhưng không đến nổi quá tiết kiệm thăt buộc, quý nhưng không phạm đến bậc    [TẠP CHÍ VĂN HOÁ NGHỆ AN. SỐ 194-2011] 3 trên, nhờ vậy loạn tự hết”[8, tr 141]. Như vậy lễ đươc xem là chuẩn mực đạo   đức chung của con người. Trên quan điểm con người vốn thiện. Khổng Tử cho rằng người ta sinh   ra thích an tĩnh, nhưng trong quá trình tồn tại con người bị  môi trường xung  quanh làm cho động. Con người khi mới sinh ra như một tờ giấy không có vết   tích của sự  yêu và ghét, thế  nhưng sau đó môi trường sống bắt đầu vẽ  lên tờ  giấy kia sự  yêu và ghét. Quá trình đó làm cho yêu và ghét hình thành trong mỗi  con người. Về  bản chất thì yêu và ghét không có tiết độ  bên trong nhưng bên  ngoài thì chịu sự tác động của môi trường sống làm cho mê muội dẫn đến không  làm chủ được bản thân mình. Nếu con người làm chủ  được bản thân không để  cho sự  mê muội làm chủ  bản thân thì còn biết phân biệt phải trá. Còn nếu chỉ  làm theo sự ham muốn của bản thân thì thiên lý ắt bị tiêu diệt.  Khổng Tử luôn lấy tính cảm của con người làm trọng. Theo ông tình cảm  của con người rất khó nắm bắt, do vậy phải hướng tình cảm của c ...