Phát hiện Mời trầu từ gốc nhìn hội thoại

Hội thoại là hoạt động giao tiếp mà con người sử dụng ngụn ngữ làm phương tiện. Tỏc phẩm văn chương là sản phẩm của ngụn từ nghệ thuật mà nhà văn dựng để bộc lộ cảm xỳc, suy nghĩ, nhận thức của mỡnh về thế giới và con người. Đú cũng là phương tiện để nhà văn giao tiếp với độc giả. Vỡ thế, giữa tỏc phẩm văn chương và hội thoại cú một mối liờn hệ mật thiết với nhau....
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Phát hiện " Mời trầu" từ gốc nhìn hội thoại Trần Cảnh Huy Cao học K17- Khoa Ngữ văn - ĐHSP Hà Nội PHÁT HIỆN MỜI TRẦU TỪ GểC ĐỘ Lí THUYẾT HỘI THOẠI Trần Cảnh Huy HVCH. K17- Khoa Ngữ văn - ĐHSP Hà Nội 1. Hội thoại là hoạt động giao tiếp mà con người sử dụng ngụn ngữ làm phươngtiện. Tỏc phẩm văn chương là sản phẩm của ngụn từ nghệ thuật mà nhà văn dựng đểbộc lộ cảm xỳc, suy nghĩ, nhận thức của mỡnh về thế giới và con người. Đú cũng làphương tiện để nhà văn giao tiếp với độc giả. Vỡ thế, giữa tỏc phẩm văn chương vàhội thoại cú một mối liờn hệ mật thiết với nhau. 2. Khi nghiờn cứu mối tương giao giữa ngụn ngữ và văn học, cụ thể khi tiếp cận (1)với lý thuyết hội thoại , chỳng tụi phỏt hiện ra nhiều cuộc giao tiếp độc đỏo trongnhững tỏc phẩm văn học. Đặc biệt, với cỏc tỏc phẩm của một thiờn tài, tương truyềncú khả năng xuất khẩu thành thơ như Hồ Xuõn Hương. Trong đú, bài thơ Mời trầunhư cú một cuộc đối đỏp của thiờn tài kỡ nữ với một người đương thời, một chớnhnhõn quõn tử, một trang hảo hỏn anh hựng nào đú; hay chăng tỏc giả đang sống dậyđể đối đỏp với độc giả về cỏch hiểu bài thơ của mỡnh. Đặc điểm ấy cũng đó được bộclộ rất rừ trong hầu hết cỏc bài thơ của Hồ Xuõn Hương. Chỳng tụi đi sõu tỡm hiểu bàithơ Mời trầu theo hướng này. Quả cau nho nhỏ miếng trầu hụi, Này của Xuõn Hương mới quệt rồi. Cú phải duyờn nhau thỡ thắm lại, Đừng xanh như lỏ, bạc như vụi.(2) Hội thảo ngữ học trẻ 2008 9 Trần Cảnh Huy Cao học K17- Khoa Ngữ văn - ĐHSP Hà Nội Đõy là bài thơ rất quen thuộc và đó được rất nhiều người quan tõm nghiờn cứu.Tuy nhiờn, hiện tượng thơ Hồ Xuõn Hương núi chung và bài thơ này núi riờng vẫncần được tiếp tục nghiờn cứu. Tỏc giả Ló Nhõm Thỡn đó phỏt hiện một ý mới mẻ khi nghiờn cứu về bài thơnày: “Bài thơ bốn cõu. Hai cõu đầu cú thể gọi là lời mời trầu, hai cõu sau cú thể xemnhư một lời nhắn nhủ”(3). Như vậy, ụng đó thấy mỗi cặp cõu là cỏc đơn thoại, là lờimời mọc và lời nhắn nhủ của nhà thơ. Tuy vậy, do nghiờn cứu dưới gúc độ thuần vănhọc nờn ụng chưa bàn đến mối quan hệ hồi đỏp của cỏc song thoại trong cuộc hộithoại ấy. Tỏc giả Lờ Văn Tấn khi phõn tớch về kết cấu nghệ thuật bài thơ Mời trầu đó đềnghị: “Phải đặt chỉnh thể thi phẩm vào hoàn cảnh ra đời của nú, tức là đặt vào hoàncảnh, vào khụng gian - thời gian mà nữ sĩ tiếp bạn thơ. Mời trầu như một cuộc giaotiếp, chuyện trũ.”(4) Tuy nhiờn, tỏc giả mới chỉ quan tõm nhiều tới hoàn cảnh giao tiếp,tới hành động vật lớ ngoài cuộc thoại để tỡm ra một kết cấu mới cho tỏc phẩm. Chớnhvỡ thế, dự tiếp cận khỏ gần với hội thoại nhưng người viết chưa chỳ ý tới những lozichội thoại thụng thường trong cuộc thoại này. Một số cỏch tiếp cận ấy đó tiến rất gần đến việc phỏt hiện bài thơ trong hoạtđộng giao tiếp và hội thoại. Trong mối liờn hệ giữa hoạt động này với bài thơ, chỳngta cần xỏc định cỏc nhõn tố giao tiếp, cỏc thành tố hội thoại. Ở đú, tỏc giả hoặc nhõnvật trữ tỡnh đúng vai trũ người núi, cả bài thơ là một cuộc hội thoại, mỗi cõu thơ nhưmột tham thoại. Việc tỡm hiểu bài thơ như thế sẽ giỳp chỳng ta phỏt hiện được nhiều ýnghĩa mới mẻ hơn. Nghiờn cứu hành chức những cặp thoại hiện nay dựa trờn quan điểm: đối đỏpgiữa những nhõn vật trong hoàn cảnh giao tiếp nhất định. Như vậy, nếu đõy đỳng làmột cuộc thoại thỡ nhõn vật người núi ở đõy dĩ nhiờn là nhà thơ của chỳng ta, nhõnvật tiếp lời là một “quõn tử” hoặc một “trang hảo hỏn” nào đú như bao bài thơ khỏccủa bà. Hoàn cảnh giao tiếp chỳng ta cú thể dựng lờn được, đú là cuộc tiếp kiến của nữ Hội thảo ngữ học trẻ 2008 9 Trần Cảnh Huy Cao học K17- Khoa Ngữ văn - ĐHSP Hà Nộisĩ với người quõn tử tri õm. Bối cảnh hội thoại đú ai đọc bài thơ một lần cũng cú thểhỡnh dung được. Trong hoạt động giao tiếp: “bất cứ cuộc hội thoại nào cũng cú ba vận động chủyếu: trao lời, đỏp lời và tương tỏc”(5); trong đú: “Trao lời là vận động mà Sp1 (ngườinúi) núi lượt lời của mỡnh ra và hướng lượt lời của mỡnh về phớa Sp2 (người nghe)nhằm làm cho Sp2 nhận biết được rằng lượt lời được núi ra đú là dành cho Sp2”(6) và“Cuộc hội thoại chớnh thức được hỡnh thành khi Sp2 núi ra lượt lời đỏp lại lượt lờicủa Sp1”(7). Tuy nhiờn, cũng giống như sự trao lời, sự hồi đỏp cú thể thực hiện bằnglời hoặc bằng cỏc yếu tố phi lời (ngoài ngụn ngữ), thường thỡ hai yếu tố này đồnghành với nhau. Mỗi cặp trao - đỏp ấy được gọi là cặp thoại, đõy là cỏc đơn vị cơ bảncủa cuộc hội thoại. Đồng thời, mỗi phần đúng gúp của nhõn vật giao tiếp vào trongcặp thoại được gọi là cỏc tham thoại. Trong cuộc thoại mà bài thơ gợi ra, ta cú thể nhận ra ba tham thoại, cũng bởi thếmà ở đõy cú ba cặp thoại. a. Cặp thoại đầu tiờn chỉ gồm một tham thoại trao lời – tham thoại mời – màkhụng cú sự hồi đỏp bằng lời: Quả cau nho nhỏ miếng trầu hụi Trong phạm trự văn hoỏ giao tiếp xưa, mời trầu là một nghi lễ để mào đầu chomọi cõu chuyện dự lớn dự nhỏ bởi: miếng trầu là đầu cõu chuyện. Người mời trầuđương nhiờn là người con gỏi. Và tất nhiờn, thiếu nữ đó mời thỡ chàng quõn tử chẳnglũng nào mà từ chối, và tất lẽ chàng cũng ăn cho phải phộp! Vỡ thế, cuối cõu thơ cúmột khoảng lặng, một khoảng trống cho những hành vi vật lớ thuần chất văn hoỏ ứngxử truyền thống ấy. Những hành vi vật lớ này đó hồi đỏp một cỏch thoả đỏng hành vingụn ngữ ở trờn. Như vậy, đõy là một cặp thoại tương đối hoàn chỉnh cho dự chỉ cú tham thoạidẫn nhập. Cuộc th ...