Phát triển kinh tế tuần hoàn trong nông nghiệp nông thôn ở Việt Nam

Bài viết trình bày bản chất của kinh tế tuần hoàn; xu hướng thực hiện kinh tế tuần hoàn nói chung và trong ngành nông nghiệp nói riêng; thực trạng kinh tế tuần hoàn trong ngành nông nghiệp tại Việt Nam; kết luận và một số giải pháp phát triển kinh tế tuần hoàn trong nông nghiệp. Mời các bạn cùng tham khảo bài viết để nắm chi tiết nội dung nghiên cứu.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Phát triển kinh tế tuần hoàn trong nông nghiệp nông thôn ở Việt Nam PHÁT TRIỂN KINH TẾ TUẦN HOÀN TRONG  NÔNG NGHIỆP NÔNG THÔN Ở VIỆT NAM PGS.TS Nguyễn Thế Chinh, TS Nguyễn Hoàng Nam Viện Chiến lược, Chính sách tài nguyên và môi trường  1. Đặt vấn đề Theo thống kê của Chương trình Môi trường Liên hợp quốc (UNEP),  lượng tài nguyên mà con người khai thác trong năm 2017 đã gấp 3,4 lần so với   gần 50 năm trước và con số này vẫn đang tiếp tục tăng nhanh (IRP, 2019). Tổ  chức GFN  (2018)  ước tính nhu cầu về  tài nguyên thiên nhiên cho các hoạt  động kinh tế  của con người hiện nay đã gấp 1,7 lần khả  năng đáp  ứng của  trái đất. Vì thế, nếu không thay đổi cách thức phát triển, việc   cạn kiệt tài  nguyên, ngay cả với các tài nguyên tái tạo là không thể tránh khỏi.  Tại Việt Nam, kể từ năm 2015, nước ta đã trở thành nước nhập siêu về  than đá và luôn cần nhập rất nhiều nguyên nhiên liệu khác phục vụ  cho sản  xuất như  dầu thô, sắt thép các loại, các kim loại thường, chất dẻo nguyên  liệu, phụ  liệu cho dệt may và da giày (IEA, 2019; Tổng Cục Hải Quan Việt  Nam, 2019).  Trong nông nghiệp, khoảng 5 năm gần đây, Việt Nam luôn là nước  nhập siêu về phân bón và thuốc trừ sâu, với mức chi hàng tỷ USD. Đi kèm với   đó là các vấn đề  môi trường.  Ngân hàng Thế  giới  World Bank  (2016: 102)  ước tính chỉ  riêng ô nhiễm không khí đã khiến Việt Nam mất đi 5,18% GDP  của năm 2013. Ô nhiễm nước dự báo sẽ gây thiệt hại cho Việt Nam tới 3,5%   GDP (World Bank, 2019). Đó là còn chưa kể đến ô nhiễm đất và suy thoái đất  đang  ảnh hưởng nghiêm trọng tới hoạt động sản xuất nông nghiệp, vốn là  nghề truyền thống bao năm qua của phần lớn người dân Việt Nam, cùng với   biến đổi khí hậu đang  ảnh hưởng nghiêm trọng tới phát triển kinh tế  của  Việt Nam. Trước những vấn đề trên, nhiều nước hiện nay đang thực thiện chuyển  đổi sang nền Kinh tế tuần hoàn (KTTH ­ Circular Economy) , Việt Nam cũng  không thể  nằm ngoài xu hướng đó. Kinh tế  tuần hoàn là khái niệm đối lập   với kinh tế  tuyến tính (KTTT ­ Linear Economy) , được coi là  một cách thức   phát triển phù hợp trong bối cảnh thực hiện các mục tiêu của phát triển bền   vững (SDGs) và ứng phó với biến đổi khí hậu. Kinh tế tuần hoàn gắn liền và   hỗ trợ  cho việc thực hiện  10 trong tổng số 17 mục tiêu chung của phát triển   biền vững, gồm SDG2, SDG6, SDG7, SDG8, SDG 9, SDG 12, SDG 13, SDG  14, SDG 15 và SDG 17. Đặc biệt trong đó có các mục tiêu liên quan trực tiếp   tới ngành nông nghiệp, như SDG2­Xoá đói; SDG12­Sản xuất và tiêu dùng có   trách nghiệm và SDG15­Sử dụng đất bền vững. 1 2. Bản chất của kinh tế tuần hoàn   Kinh tế  tuyến tính là mô hình bắt đầu từ khai thác tài nguyên làm đầu  vào cho hệ  thống kinh tế, rồi sản xuất, phân phối, tiêu dùng và cuối cùng là   thải loại (Hình 1). Một cách ngắn gọn, có thể  nói đây chính là quá trình biến   tài nguyên thành chất thải, do đó tất yếu sẽ  dẫn tới cạn kiệt tài nguyên và ô  nhiễm môi trường. Hình 1: Mô hình Kinh tế tuyến tính   Nguồn: Dựa theo DeCourcey (2016) Kinh  tế  tuần hoàn (KTTH – Circular Economy) là cách tiếp cận phát  triển kinh tế mới hơn, dựa trên nguyên lý động lực học và định luật bảo toàn  vật chất và năng lượng, hướng tới việc kết nối điểm cuối của quá trình  ấy  trở  lại với điểm đầu, thậm chí khôi phục và tái tạo các vật  chất  ở  cuối mỗi  vòng khai thác, sản xuất, phân phối và tiêu dùng, giữ  cho vật chất được sử  dụng lâu nhất có thể (Hình 2). Hình 2: Mô hình Kinh tế tuần hoàn Nguồn: Dựa theo DeCourcey (2016) Khái niệm của Kinh tế tuần hoàn đã sớm được đưa ra từ những năm 60  và 70 của thế kỷ trước bởi một số nhà kinh tế môi trường và kinh tế sinh thái  (Stahel & Reday­Mulvey, 1976). Trải qua nhiều năm, khái niệm này đã có  nhiều bước phát triển và hoàn thiện. Ngày nay, có thể hiểu Kinh tế tuần hoàn   như sau:  2 KTTH là một hệ  thống  có tính tái tạo và khôi phục thông qua các kế   hoạch và thiết kế chủ động. Nó thay thế khái niệm “kết thúc vòng đời” của   vật liệu bằng khái niệm khôi phục, chuyển dịch theo hướng sử  dụng năng   lượng tái tạo, không dùng các hóa chất độc hại gây tổn hại tới việc tái sử   dụng và hướng tới giảm thiểu chất thải thông qua việc thiết kế vật liệu, sản   phẩm, hệ thống kỹ thuật và cả các mô hình kinh doanh trong phạm vi của nó.   (Ellen MacArthur Foundation, 2012, p. 7). Đáng chú ý, Chương trình Môi trường Liên hiệp quốc (UNEP, 2011) và  Tổ  chức Hợp tác và Phát triển kinh tế  (OECD, 2011)  đều cho rằng kinh tế  tuần hoàn “là cách tốt nhất để phá vỡ sự ràng buộc lâu nay giữa tăng trưởng   kinh tế và các ảnh hưởng tiêu cực tới môi trường”. Theo đó, KTTH có 3 nội hàm cơ bản, gồm: ­ Bảo tồn và phát triển vốn tự nhiên thông qua việc kiểm soát, nhằm sử  dụng hợp lý các tài nguyên và tái tạo các hệ  thống tự  nhiên; đặc biệt, đẩy   mạnh sử dụng năng lượng tái tạo; ­ Tối ưu hóa lợi tức của tài nguyên bằng cách tuần hoàn các sản phẩm  và vật liệu nhiều nhất có thể trong các chu trình kỹ thuật và sinh học; ­ Nâng cao hiệu suất chung của toàn hệ thống bằng cách tối thiểu hóa  các ngoại ứng tiêu cực, thông qua thiết kế chất thải, thiết kế mô hình ngay từ  đầu của quá trình sản xuất. Đối với phát triển nông nghiệp, cần lưu ý rằng KTTH không chỉ  bao  gồm 3R hay xử  lý chất thải, ngược lại, KTTH  coi chất thải là tài nguyên bị  đặt nhầm chỗ, hoặc bị đánh giá chưa đúng giá trị  (Sharma, 2018: 190; Taiwan  EPA, 2018). Vì thế, KTTH hướng tới việc không phát thải ra môi trường, tận   dụng toàn bộ các vật chất để đạt được lợi ích kinh tế cao nhất. Các mô hình   KTTH trong nông nghiệp hướng tới ...