Phương pháp chọn mẫu trong nghiên cứu khoa học

Việc chọn mẫu và xác định cỡ mẫu là một công việc quan trọng và cần thiết trong nghiên cứu thực nghiệm. Nhưng chọn mẫu và xác định cỡ mẫu như thế nào cho hợp lý để có thể đại diện được cho tổng thể là câu hỏi mà không phải ai cũng trả lời được. Bài viết này trình bày các phương pháp chọn mẫu với ưu điểm, nhược điểm của từng phương pháp và cách thực hiện chúng.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Phương pháp chọn mẫu trong nghiên cứu khoa học KỶ YẾU HỘI THẢO KHOA HỌC ĐỔI MỚI GIẢNG DẠY MÔN LÝ THUYẾT XÁC SUẤT VÀ THỐNG KÊ ỨNG DỤNG CHO SINH VIÊN KHỐI NGÀNH KINH TẾ, QUẢN TRỊ KINH DOANH VÀ CÁC VẤN ĐỀ LIÊN QUAN 22. PHƯƠNG PHÁP CHỌN MẪU TRONG NGHIÊN CỨU KHOA HỌC ThS. Phạm Thị Thu Hiền*, TS. Nguyễn Tuấn Duy* Tóm tắt Việc chọn mẫu và xác định cỡ mẫu là một công việc quan trọng và cần thiết trong nghiên cứu thực nghiệm. Nhưng chọn mẫu và xác định cỡ mẫu như thế nào cho hợp lý để có thể đại diện được cho tổng thể là câu hỏi mà không phải ai cũng trả lời được. Bài viết này trình bày các phương pháp chọn mẫu với ưu điểm, nhược điểm của từng phương pháp và cách thực hiện chúng. Từ khóa: Mẫu, mẫu xác suất, mẫu phi xác suất 1. Đặt vấn đề Trong nghiên cứu thực nghiệm, chọn mẫu là một phần rất quan trọng ảnh hưởng trực tiếp đến kết quả nghiên cứu, mẫu được chọn phải đại diện được cho tổng thể và phải đủ lớn. Ba câu hỏi thường được đặt ra khi chọn mẫu là: • Quần thể nào mà từ đó mẫu sẽ được lấy ra cho nghiên cứu? • Làm thế nào để mẫu có thể đại diện cho quần thể nghiên cứu? • Mẫu bao nhiêu là đủ cho một nghiên cứu? Trả lời ba câu hỏi này chính là giải quyết vấn đề xác định quần thể nghiên cứu (study population), chọn mẫu (sampling) và tính toán cỡ mẫu (sample size) cho một nghiên cứu. Một thiết kế mẫu được coi là tốt nếu như nó đáp ứng một số tiêu chuẩn sau: - Đại diện cho quần thể nghiên cứu: Mẫu đại diện cho quần thể nghiên cứu khi nó có tất cả các tính chất cơ bản của quần thể mà từ đó nó được rút ra. - Mẫu đủ lớn: Mẫu phải đủ lớn để có thể cho phép khái quát hóa một cách tin cậy cho quần thể nghiên cứu. - Tính thực tế và tiện lợi: Mẫu phải có tính thực tế và tiện lợi để việc thu thập số liệu là dễ dàng và thuận tiện. * Bộ môn Toán - Thống kê, Khoa Kinh tế - Luật, Trường Đại học Tài chính - Marketing 178 KỶ YẾU HỘI THẢO KHOA HỌC ĐỔI MỚI GIẢNG DẠY MÔN LÝ THUYẾT XÁC SUẤT VÀ THỐNG KÊ ỨNG DỤNG CHO SINH VIÊN KHỐI NGÀNH KINH TẾ, QUẢN TRỊ KINH DOANH VÀ CÁC VẤN ĐỀ LIÊN QUAN - Tính kinh tế và hiệu quả: Mẫu được chọn sao cho thông tin thu được là nhiều nhất trong khi chi phí thấp nhất. Trên thực tế có rất nhiều kỹ thuật chọn mẫu, tuy nhiên, chúng có thể được xếp vào hai nhóm đó là chọn mẫu xác suất (probability sampling) và không xác suất (non-probability sampling). Mẫu được chọn theo phương pháp xác suất có tính đại diện cho quần thể hơn, nhưng thường tốn kém hơn khi thu thập do mẫu thường phân tán và cỡ mẫu lớn. Bài viết sẽ trình bày hai phương pháp chọn mẫu này. 2. Chọn mẫu xác suất 2.1. Chọn mẫu ngẫu nhiên đơn (Simple random sampling) Chọn mẫu ngẫu nhiên đơn là kỹ thuật chọn mẫu trong đó tất cả các cá thể trong quần thể có cùng cơ hội (cùng xác suất) để được chọn vào mẫu. Ưu điểm: - Cách làm đơn giản, tính ngẫu nhiên và tính đại diện cao. - Kỹ thuật chọn mẫu xác suất cơ bản và có thể lồng vào tất cả các kỹ thuật chọn mẫu xác suất phức tạp khác. Nhược điểm: - Cần phải có một danh sách của các đơn vị mẫu để phục vụ cho chọn mẫu. Điều này thường không thể có được với một mẫu lớn hoặc mẫu dao động. - Các cá thể được chọn vào mẫu có thể phân bố tản mạn trong quần thể, do vậy, việc thu thập số liệu sẽ tốn kém và mất thời gian. - Do cách chọn này không quan tâm đến các tầng, các nhóm đối tượng nghiên cứu trong quần thể nên xác suất chọn vào mẫu có thể không đồng đều giữa các tầng, dẫn đến kết quả chung có thể bị ảnh hưởng. 2.2. Chọn mẫu hệ thống (Systematic sampling) Trong chọn mẫu hệ thống, mỗi cá thể trong một danh sách được chọn bằng cách áp dụng một khoảng hằng định theo sau bởi một sự bắt đầu ngẫu nhiên. Các bước thực hiện: - Tất cả các đơn vị mẫu (sampling unit) trong quần thể định nghiên cứu được ghi vào một danh sách hoặc trình bày trên bản đồ (gọi là khung chọn mẫu). - Xác định khoảng mẫu k = N/n (N: cỡ của quần thể, n cỡ mẫu định chọn). - Một số (i) giữa 1 và k được chọn bằng cách chọn ngẫu nhiên đơn. - Các cá thể có số thứ tự i + 1k ; i + 2k; i + 3k… sẽ được chọn vào mẫu cho đến khi kết thúc danh sách hoặc bản đồ. 179 KỶ YẾU HỘI THẢO KHOA HỌC ĐỔI MỚI GIẢNG DẠY MÔN LÝ THUYẾT XÁC SUẤT VÀ THỐNG KÊ ỨNG DỤNG CHO SINH VIÊN KHỐI NGÀNH KINH TẾ, QUẢN TRỊ KINH DOANH VÀ CÁC VẤN ĐỀ LIÊN QUAN Ưu điểm: - Nhanh và dễ áp dụng. - Nếu danh sách cá thể của quần thể được xếp ngẫu nhiên, chọn mẫu hệ thống tương tự như chọn ngẫu nhiên đơn. - Nếu danh sách cá thể được xếp theo thứ tự tầng, đây là cách lựa chọn tương tự như mẫu tầng có tỷ lệ (proportionate stratified sample) tức là tầng có cỡ lớn hơn sẽ có nhiều cá thể được chọn vào mẫu hơn. - Trong một số trường hợp, dù khung mẫu không ...