Quá trình hình thành và phát triển của loại hình tác giả nhà nho ẩn dật Việt Nam thời trung đại (Từ cuối thế kỉ XIII đến hết thế kỉ XV)

Bài viết bàn về các học giả Việt Nam ẩn dật ở Trung Đương đại đã có một quá trình phát triển lâu dài và đã đóng góp to lớn về nhiều mặt cho lịch sử văn học dân tộc. Bài viết đã được lựa chọn từ 4 tác giả tiêu biểu (Chu Văn An, Trần Nguyên Đán, Nguyễn Húc và Nguyễn Trãi) và chia quá trình làm 2 giai đoạn, từ cuối thế kỷ 13 đến cuối thế kỷ 15. Ở mỗi giai đoạn, chúng tôi đã cố gắng chỉ ra nền tảng của khuôn mẫu con người và một số nội dung chính của văn học. Mời các bạn cùng tham khảo!
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Quá trình hình thành và phát triển của loại hình tác giả nhà nho ẩn dật Việt Nam thời trung đại (Từ cuối thế kỉ XIII đến hết thế kỉ XV) JOURNAL OF SCIENCE OF HNUE ◦ Social Sci., 2008, Vol. 53, N . 6, pp. 1-9 QU TRœNH HœNH TH€NH V€ PHT TRIšN CÕA LO„I HœNH TC GIƒ NH€ NHO ‰N DŠT VI›T NAM THÍI TRUNG „I (TØ CUÈI TH˜ KŸ XIII ˜N H˜T TH˜ KŸ XV) L¶ V«n T§n Tr÷íng ¤i håc H Nëi1. Mð ¦u Nh nho ©n dªt l lo¤i h¼nh t¡c gi£ h¼nh thnh v ph¡t triºn g¦n nh÷ songsong vîi lo¤i h¼nh t¡c gi£ nh nho hnh ¤o trong làch sû v«n ch÷ìng Nho gi¡o Vi»tNam thíi trung ¤i, tø cuèi th¸ k¿ XIII ¸n h¸t th¸ k¿ XIX. Vîi kho£ng 6 th¸ k¿ §y,lo¤i h¼nh t¡c gi£ nh nho ©n dªt ¢ câ mët qu¡ tr¼nh vªn ëng, ph¡t triºn khængngøng v ¤t ÷ñc nhúng thnh tüu v«n ch÷ìng xu§t sc tr¶n nhi·u ph÷ìng di»n.Trong ph¤m vi mët cæng tr¼nh nghi¶n cùu nhä, chóng tæi døng l¤i kh£o s¡t v ph¥nchia qu¡ tr¼nh vªn ëng, ph¡t triºn cõa lo¤i h¼nh t¡c gi£ ny tø cuèi th¸ k¿ XIII ¸nh¸t th¸ k¿ XV.2. Nëi dung nghi¶n cùu2.1. Giai o¤n h¼nh thnh m¨u nh nho ©n dªt2.1.1. Cì sð h¼nh thnh Cho ¸n giai o¤n cuèi th¸ k¿ XIII, ¦u th¸ k¿ XIV, x¢ hëi phong ki¸n Vi»tNam ¢ tr£i qua mët thíi k¼ x¥y düng v ph¡t triºn kh¡ di. Nh Lþ v °c bi»t lnh Tr¦n ¢ gâp ph¦n to lîn ÷a x¢ hëi phong ki¸n ¤t tîi mët tr¼nh ë ph¡t triºnrüc rï. Ch½nh trà x¢ hëi ên ành, xu§t hi»n nhi·u minh qu¥n, t÷îng l¾nh, quan l¤iti tr½, thao l÷ñc, khoan háa v nh¥n ¡i. íi sèng vªt ch§t v tinh th¦n cõa nh¥nd¥n ÷ñc ch«m lo, n¥ng cao. ¥y công l thíi k¼ phöc h÷ng v«n hâa ngh» thuªt, c¡ccuëc chi¸n tranh v» quèc v¾ ¤i thng lñi ¢ t¤o ra mët luçng sinh kh½ t÷ìi mîi choc£ x¢ hëi, §t n÷îc. T¼nh h¼nh ch½nh trà x¢ hëi thíi k¼ làch sû â ¢ t¤o n¶n c£mhùng chõ ¤o trong v«n håc giai o¤n ny l ngñi ca: ngñi ca d¥n tëc, tri·u ¤i, §tn÷îc, ngñi ca nhúng anh hòng x£ th¥n v¼ ngh¾a lîn. V«n håc v÷ìn tîi kh¯ng ànhchõ quy·n d¥n tëc, tri·u ¤i, kh¯ng ành sùc m¤nh cëng çng nâi chung. Tuy nhi¶n, b¶n c¤nh c¡i chung â khæng thº khæng nâi tîi c¡i ri¶ng ð nhúnggâc c¤nh, ng¢ r³, dà bi»t, nhúng th¥n phªn, c£nh ngë c¡ nh¥n khâ láng chia s´.Còng vîi nhúng nh¥n c¡ch thnh ¤t trong ho¤n lë th¼ cán r§t nhi·u nh¥n c¡ch 1 L¶ V«n T§nkh¡c ch÷a ho°c khæng câ dàp kh¯ng ành ti n«ng, t¥m huy¸t. Thíi v¢n Tr¦n, ch½nhquy·n phong ki¸n bt ¦u sa sót, t¦ng lîp vua quan ¢ manh nha bëc lë nhi·u m°tti¶u cüc. i·u â khi¸n cho nhúng nh¥n c¡ch ÷u tó ÷ìng thíi tä ra b§t b¼nh, th§tvång, ch¡n n£n. Theo chóng tæi, ¥y l nguy¶n nh¥n ch½nh d¨n ¸n vi»c mët sè nhnho lui v· sèng ©n dªt. Cuèi th¸ k¿ XIV, v«n håc h¼nh thnh mët xu h÷îng t÷ t÷ðng(dò ch÷a ph£i l chõ ¤o) l t÷ t÷ðng th§t vång, buçn ch¡n v v«n håc ph¦n nobt ¦u h÷îng tîi hi»n thüc x¢ hëi, íi sèng cõa nh¥n d¥n, mð ra khuynh h÷îngnh¥n ¤o chõ ngh¾a. Phªt gi¡o vo Vi»t Nam kh¡ sîm. T÷ t÷ðng tø bi h¿ x£, b¡c ¡i, b¼nh ¯ngchóng sinh, ¡i nh¥n, ¡i qu¦n ¢ hñp l÷u vîi t÷ t÷ðng y¶u th÷ìng con ng÷íi Vi»tNam. ÷ñc ch§p nhªn mët c¡ch háa b¼nh trong x¢ hëi v trong íi sèng t¥m linhng÷íi Vi»t, t¦ng lîp thi·n s÷, t«ng lú giú nhúng và tr½ chõ chèt trong bë m¡y quanl¤i tri·u ¼nh phong ki¸n. Nh÷ng ph£i çng thíi thøa nhªn r¬ng: thi·n s÷ ð giaio¤n ny, b¶n c¤nh t÷ t÷ðng Phªt gi¡o hå cán ÷ñc h§p thö håc v§n Nho håc, chàu£nh h÷ðng s¥u sc t÷ t÷ðng Nho gi¡o - trong â l½ t÷ðng, hoi b¢o lªp cæng danh sünghi»p, l½ t÷ðng tr½ qu¥n tr¤ch d¥n, v¼ d¥n, v¼ n÷îc cõa Nho gi¡o ¢ câ mët £nhh÷ðng lîn tîi c¡c thi·n s÷. â l l½ do º th§y r¬ng: nhúng nh¥n c¡ch ÷u tó cõathíi ¤i s³ khæng thº hñp t¡c vîi mët tri·u ¤i, mët æng vua khæng mang l¤i h¤nhphóc cho nh¥n d¥n. ‰n dªt, v· nguçn, v· vîi l¥m tuy·n, v÷ñn h¤c nh÷ l mët sü d÷ïng hèi, ngh¿ngìi sau nhúng n«m th¡ng lo vi»c n÷îc, công l sau nhúng th«ng tr¦m ho¤n lë. âl lóc con ng÷íi ta c¦n mët nìi y¶n t¾nh º y¶n t¥m, thanh th£n tr÷îc cuëc íi.Thüc t¸ ¢ cho th§y r¬ng khæng ch¿ nh nho ©n dªt mîi t¼m tîi cuëc sèng nh÷ mët©n s¾ l v¼ l³ ny.2.1.2. T¡c gi£ ti¶u biºu Chóng tæi cho r¬ng giai o¤n h¼nh thnh ny câ hai t¡c gi£ ti¶u biºu l ChuV«n An v Tr¦n Nguy¶n ¡n. T¡c gi£ nh nho ©n dªt ð giai o¤n ph¡t triºn ¦u ti¶n l nhúng ng÷íi b§t cch½. â thüc sü ·u l nhúng nh¥n c¡ch ÷u tó, v¼ d¥n, v¼ n÷îc. Ho¤n lë cõa hå câthº gåi l hanh thæng, hå lui v· ð ©n khi ¢ thüc hi»n ÷ñc ½t nhi·u nhúng dü ànhtrong cuëc íi. â câ l³ l l½ do cì b£n nh§t º th§y r¬ng: m°c dò l b§t c ch½nh÷ng thì ca cõa hå khæng thº hi»n nhúng day dùt, nhúng au khê tët còng cõanhúng ch½ nguy»n khæng thnh nh÷ trong s¡ng t¡c cõa nh nho ©n dªt ð c¡c giaio¤n sau. ¥y ·u l nhúng nh nho t¼m tîi mët mæi tr÷íng sèng bi»t lªp, t¡ch bi»tv· khæng gian, kho£ng c¡ch àa l½ so vîi cuëc sèng chèn cung ¼nh, vîi cuëc sèngnh¥n d¥n, x¢ hëi. Ph÷ìng h÷îng lüa chån khæng gian mæi tr÷íng sèng, ©n dªt cât½nh ch§t thº nghi»m ny s³ ÷ñc ti¸p töc ð Nguy¹n Tr¢i, hon thi»n ð Nguy¹n Dúv Nguy¹n H¢ng. S¡ng t¡c v«n håc cõa nh nho ©n dªt giai o¤n thù nh§t ny bëc lë nhúngt¥m t÷ t¼nh c£m nhn t£n, tho¡t töc, h÷îng tîi cuëc sèng l¥m tuy·n, ch÷a tîi mùcë ngñi ca trüc ti¸p h£ h¶ cuëc sèng ©n dªt, song qua thì ca cõa hå, ½t nhi·u ta công2 Qu¡ tr¼nh h¼nh thnh v ph¡t triºn cõa lo¤i h¼nh t¡c gi£ nh nho ©n dªt Vi»t Nam...nhªn th§y sü thanh th£n, t¾nh l°ng vîi lèi sèng ny. Hi»n l¶n ð ¥y l h¼nh £nh cõathi¶n nhi¶n thanh s¤ch, vng böi tr¦n, mang mu sc huy·n vi cõa Phªt gi¡o Thi·ntæng, c¡i phâng nhi»m, væ vi cõa L¢o - Trang; thíi gian ngh» thuªt m¶nh mæng, xavng, nh÷ cõa mët cãi no â r§t s¥u, r§t xa, thi¶ng li¶ng, b§t bi¸n, v¾nh h¬ng. C¡itæi nh nho ©n dªt giai o¤n ny ¢ l§y thi¶n nhi¶n lm bèi c£nh ho¤t ëng - mët°c iºm cì b£n cõa s¡ng t¡c nh nho ©n dªt nâ ...