Quan hệ giữa lưỡng cực Ấn Độ Dương (IOD) với nhiệt, mưa trong ba tháng mùa đông trên khu vực Việt Nam

Bài viết Quan hệ giữa lưỡng cực Ấn Độ Dương (IOD) với nhiệt, mưa trong ba tháng mùa đông trên khu vực Việt Nam khảo sát quan hệ giữa IOD (Indian Ocean Dipole) với nhiệt độ và lượng mưa trong ba tháng mùa đông (tháng 12, 1, 2) trên khu vực Việt Nam. Hệ số tương quan được tính toán trễ giữa IOD và biến nhiệt độ, mưa được sử dụng như công cụ chính.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Quan hệ giữa lưỡng cực Ấn Độ Dương (IOD) với nhiệt, mưa trong ba tháng mùa đông trên khu vực Việt Nam QUAN HỆ GIỮA LƯỠNG CỰC ẤN ĐỘ DƯƠNG (IOD) VỚI NHIỆT, MƯA TRONG BA THÁNG MÙA ĐÔNG TRÊN KHU VỰC VIỆT NAM Vũ Văn Thăng, Tạ Hữu Chỉnh, Trương Thị Thanh Thủy, Lương Tuấn Minh Viện Khoa học Khí tượng Thủy văn và Biến đổi khí hậu Ngày nhận bài: 05/5/2022; ngày chuyển phản biện: 06/5/2022; ngày chấp nhận đăng: 24/5/2022 Tóm tắt: Bài báo khảo sát quan hệ giữa IOD (Indian Ocean Dipole) với nhiệt độ và lượng mưa trong batháng mùa đông (tháng 12, 1, 2) trên khu vực Việt Nam. Hệ số tương quan được tính toán trễ giữa IOD vàbiến nhiệt độ, mưa được sử dụng như công cụ chính. Kết quả chỉ ra rằng, với nhiệt độ, hệ số tương quandương đạt mức ý nghĩa thống kê với độ trễ từ 0 đến 5 tháng (lag = 0-5), đặc biệt ở khu vực các tỉnh miềnTrung và phần phía Nam của lãnh thổ Việt Nam. Trong khi đó, với mưa, hệ số tương quan trên phần lãnhthổ Việt Nam không mạnh, nhưng có chung xu thế với hệ số tương quan tính toán với trường số liệu phântích trên qui mô lưới. Với độ trễ từ 0 đến 3 tháng (lag = 0-3), tương quan âm quan trọng xuất hiện ở khu vựcbiển giữa và nam Biển Đông. Các kết quả này gợi ý rằng, có thể xem xét IOD như một chỉ thị để thực hiệndự báo cho các yếu tố nhiệt, mưa trên lãnh thổ Việt Nam với thời hạn trước 5 tháng với nhiệt độ và trước 2tháng với mưa. Từ khóa: IOD, nhiệt độ, lượng mưa.1. Giới thiệu Ocean Dipole), một hiện tượng kết hợp giữa đại Mỗi loại dao động có liên quan đến trạng dương và khí quyển, tương tự như ENSO nhưngthái thời tiết, khí hậu tại một khu vực cụ thể ở khu vực xích đạo Ấn Độ Dương. Hiện tượngvà đóng vai trò nhân tố dự báo rất quan trọng IOD có quan hệ với ENSO thông qua sự mở rộng[2]. Chẳng hạn, MJO (Madden Julian Oscillation) của hoàn lưu Walker về phía Tây và liên kết vớilà một dao động lan truyền từ Tây sang Đông dòng chảy Indonesia [5, 11].ở khu vực nhiệt đới được đặc trưng bởi 2 pha IOD gồm 3 pha: Pha trung tính, pha dương và pha âm. Pha IOD dương (âm) (Hình 2.1a)khô và ẩm [8, 9]. Nếu pha ẩm (khô) hoạt động được đặc trưng bởi nhiệt độ bề mặt biển lạnhthì sẽ có nhiều (ít) mưa và bão. ENSO (El Niño- hơn (ấm hơn) trung bình ở vùng nhiệt đới phíaSouthern Oscillation) là hiện tượng biểu hiện Đông Ấn Độ Dương và ấm hơn (lạnh hơn) ởtương tác giữa đại dương và khí quyển có chu kỳ vùng nhiệt đới phía Tây Ấn Độ Dương [5, 11].lặp từ 2 - 8 năm và cũng ảnh hưởng nhiều đến Cường độ IOD được biểu thị bằng gradient SSTkhí hậu khu vực nhiệt đới. Cụ thể là hoạt động dị thường giữa khu vực phía Tây xích đạo Ấn Độmưa và bão trong biển Thái Bình Dương [3, 7]. Dương (50oE - 70oE và 10oS - 10oN) và ở phíaVì vậy, nếu hiểu rõ và biết trước được chu kỳ, Đông Nam khu vực xích đạo Ấn Độ Dương (90oEđặc tính hoạt động của các loại dao động cũng - 110oE và 10oS - 0oN). Gradient này được đặtnhư mức tương quan của chúng với các biến khí tên là Chỉ số Mode Lưỡng cực (DMI) [5, 12]. Khihậu, chúng ta có thể cải thiện chất lượng dự báo DMI là dương thì hiện tượng được coi là IODkhí hậu đối với từng khu vực cụ thể. dương và khi nó là âm thì hiện tượng được Một trong các dao động khí hậu được phát coi là IOD âm. Pha IOD dương thường gây rahiện gần đây có ảnh hưởng đáng kể đến khí hậu hạn hán ở Indonesia, lượng mưa nhiều hơn ởcủa nhiều khu vực trên toàn cầu là IOD (Indian Ấn Độ, Bangladesh, Việt Nam và mùa hè khô, nóng ở Nhật Bản, Hàn Quốc, phần phía ĐôngLiên hệ tác giả: Vũ Văn Thăng của Trung Quốc. Phân bố nhiệt độ bề mặt nướcEmail: vvthang26@gmail.com biển trong pha IOD âm thường làm tăng lượng 56 TẠP CHÍ KHOA HỌC BIẾN ĐỔI KHÍ HẬU Số 22 - Tháng 6/2022mưa trên các khu vực của Australia, Indonesia liền tăng lên và lượng mưa giảm ở những khuvà hạn hán ở phía Đông Châu Phi, tiểu lục địa vực này [6].Ấn Độ [5, 11]. Như vậy, có thể thấy hiện tượng IOD có Yuan và cộng sự (2008) [10] đã sử dụng số ảnh hưởng đáng kể đến khí hậu ở nhiều quốcliệu gió và độ cao địa thế vị từ NCEP/NCAR để gia trên thế giới, trong đó có Việt Nam, nhưngcứu về tác động của IOD đối với hoạt động của các nghiên cứu về mối quan hệ giữa IOD và cácgió mùa mù ...