Quan niệm con người trong thơ Thiền của Trần Nhân Tông

Quan niệm về con người trong nghệ thuật tuy không đồng nhất với con người trong triết học nhưng lại có những ảnh hưởng nhất định. Vì thế, tính ổn định về nghệ thuật luôn chịu sự quy định của các quan điểm chính trị, xã hội và tư tưởng triết học đương thời. Mời các bạn cùng tham khảo.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Quan niệm con người trong thơ Thiền của Trần Nhân Tông TẠP CHÍ KHOA HỌC, Đại học Huế, Số 26, 2005 QUAN NIỆM CON NGƯỜI TRONG THƠ THIỀN  CỦA TRẦN NHÂN TÔNG Hà Ngọc Hòa Trường Đại học Khoa học, Đại học Huế 1.  Con người ­ đối tượng chủ yếu của sáng tạo văn học, bao giờ  cũng được  người nghệ  sĩ nhìn nhận, khai thác bằng quan niệm nghệ  thuật. Quan niệm về con   người trong nghệ thuật tuy không đồng nhất với con người trong triết học nhưng lại  có những ảnh hưởng nhất định. Vì thế, tính ổn định về nghệ thuật luôn chịu sự quy   định của các quan điểm chính trị, xã hội và tư tưởng triết học đương thời. Nhìn lại tiến trình phát triển của lịch sử văn học trung đại Việt Nam 10 thế  kỷ, chúng ta dễ  dàng nhận ra sự  khác biệt của văn học Lý ­ Trần trong dòng chảy   chung đó. Khi chưa phải chịu sự ràng buộc hà khắc của Nho giáo, khi chưa có những   “đường hào ngăn cách” (Đặng Thai Mai) giữa cung điện của nhà vua và làng mạc  của người dân, con người sống vui tươi, hạnh phúc”Khi vua cày ruộng, quan trồng   lúa. Công chúa trồng dâu và dệt tơ”  (Vũ Quần Phương) với bổn phận của mình  trong buổi đầu giữ nước. Bàng bạc và ấm áp tình người, tư tưởng Phật giáo bao trùm  lên cuộc sống, và chi phối đến tư  tưởng, hành động của con người trong giai đoạn  này, mặc dù văn học Phật giáo “Không hình thành một dòng văn thơ  riêng biệt, dù  trong một giai đoạn hay suốt chiều dài lịch sử văn học nước nhà” (1). Tất nhiên, việc  tiếp nhận một lý tưởng không đơn giản chỉ phụ thuộc vào nội dung lý thuyết của lý   tưởng đó, mà chủ yếu phụ thuộc vào tâm lý xã hội và người tiếp nhận. Thực tế lịch   sử  qua nghìn năm Bắc thuộc và những tham vọng, tranh giành quyền lực của các  triều đại Đinh, Tiền Lê đã củng cố  đời sống tâm linh thiên về  Phật giáo trong nhân   dân và tầng lớp quý tộc. Người dân tìm đến với Phật giáo bằng niềm tin diệt khổ,   bằng khát vọng được bình yên, hạnh phúc ở đời; còn những người trí thức thông qua   Phật giáo để tìm đến sự tĩnh lặng, vô ưu và thanh thản tâm hồn trước từng cơn giông   bão của cuộc đời. Điều  ấy lý giải được vì sao nhiều nhà sư  ­ nhà thơ  là nhà yêu  nước, là tướng lĩnh cầm quân giết giặc nhưng tâm hồn lại hướng về Phật giáo theo  Thiền Tông. Con người trong văn học giai đoạn này vừa yêu nước, thượng võ, lại  vừa cảm nhận sâu sắc về sự tàn phai, biến ảo của cuộc đời: 55  “Thân như tường bích dĩ đồi thì Cử thể thông thông thục bất bi?”                               (Thân xác con người ta thường như tường vách lúc hư nát,                                      Tất cả người đời đều vội vàng, ai mà không buồn) (Viên Chiếu ­ Tâm không) 2. Thơ Thiền còn được gọi là Kệ. Theo tiếng Phạn, Kệ là “gà thà”, có nghĩa  là tụng, ngợi, ca, tán dùng để khẳng định giáo lý, kinh nghiệm, truyền tâm pháp cho   đệ  tử. Hiện nay, các nhà nghiên cứu gọi chung thơ  nhà chùa là thơ  Thiền. Nhưng  quan niệm về thơ Thiền lại khác nhau. Theo Giáo sư Trần Đình Sử, thơ  Thiền phải   có ba tính chất: truyền đạt được cách cảm nhận thế  giới của Thiền học; bộc lộ  được vẻ đẹp của thế giới, của tâm hồn và là thơ của tầng lớp tăng lữ cao cấp, tầng  lớp trí thức đặc biệt, không giống với tình cảm Phật giáo dân gian  (2). Theo nhà  nghiên cứu Nguyễn Duy Hinh, thơ Thiền là hình thức chịu ảnh hưởng Phật giáo, còn  nội dung bàn về  sinh, tử, vô, hữu, tâm, phật…và mang những rung động thơ  ca có  tính trần thế  (3). Dẫu có nhiều quan niệm khác nhau về thơ Thiền, nhưng tất cả đều   giống nhau ở chỗ cho rằng mọi quan niệm nhận thức thơ Thiền đều xuất phát từ tiêu  chí nội dung phản ánh của thơ Thiền “Từ việc biểu đạt một nội dung xác định, thơ  Thiền lựa chọn cho mình những đề tài, chủ đề phản ánh riêng. Nó không đề cập tới   cuộc sống nói chung mà đề  cập tới một phạm vi nhất định của cuộc sống có  ảnh   hưởng Phật giáo. Nó không bộc lộ  thái độ  của tất cả  mọi người nói chung trước   cuộc sống mà là thái độ  của những con người  ảnh hưởng tư  tưởng Phật giáo với   cuộc sống hiện thực”(4). Là thể loại phản ánh sâu sắc và tập trung nhất đời sống tâm hồn con người,   thơ  Thiền đời Lý đã thể hiện sự hòa hợp giữa người tu hành và cuộc sống trần thế,  sôi động trong tinh thần “hòa quang đồng trần”. Dẫu là nhà vua, là vị tướng, là nhà  sư, thì trong những lời thơ  bay bổng đó, người ta vẫn thấy được sự  hiện diện của  những con người trí tuệ, nhân hậu, đem hết tài đức của mình để  đánh giặc, giữ  nước, và để phụng sự Phật giáo. Gắn liền với các trạng thái tâm hồn con người, thơ Thiền đời Trần tiếp tục   mở  rộng biên độ  tới các lĩnh vực khác của cuộc sống, khi vẫn mang trong mình tư  tưởng “hòa quang đồng tr ...