Rèn luyện kỹ năng vận dụng kiến thức vật lý của học sinh thông qua việc sử dụng các bài tập sáng tạo

Kỹ năng vận dụng kiến thức vật lý là khả năng học sinh sử dụng thành thạo các kiến thức vật lý nhằm thực hiện nhiệm vụ học tập với chất lượng cao. Bài viết xin được trình bày về các khái niệm cơ bản và biện pháp sử dụng bài tập có nội dung sáng tạo trong việc rèn luyện kỹ năng vận dụng kiến thức vật lý cho học sinh.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Rèn luyện kỹ năng vận dụng kiến thức vật lý của học sinh thông qua việc sử dụng các bài tập sáng tạo RÈN LUYỆN KỸ NĂNG VẬN DỤNG KIẾN THỨC VẬT LÝ CỦA HỌC SINH THÔNG QUA VIỆC SỬ DỤNG CÁC BÀI TẬP SÁNG TẠO QUÁCH NGUYỄN BẢO NGUYÊN Trường Đại học Sư phạm – Đại học Huế Tóm tắt: Kỹ năng vận dụng kiến thức vật lý là khả năng học sinh sử dụng thành thạo các kiến thức vật lý nhằm thực hiện nhiệm vụ học tập với chất lượng cao. Rèn luyện kỹ năng vận dụng kiến thức vật lý cho học sinh là một nhiệm vụ quan trọng của quá trình dạy học bộ môn vật lý. Bài tập có nội dung sáng tạo là những bài tập có dữ kiện không đầy đủ. Do đó, để giải quyết những bài tập này học sinh phải tư duy liên tục, vận dụng tất cả những kiến thức và kinh nghiệm đã có của bản thân. Qua quá trình giải quyết những bài tập này mà học sinh có thể nắm vững những kiến thức vật lý và vận dụng chúng một cách linh hoạt. Từ khóa: kỹ năng vận dụng kiến thức vật lý, bài tập sáng tạo 1. GIỚI THIỆU Trong giai đoạn hiện nay, việc đổi mới giáo dục tập trung vào việc lấy học sinh làm trung tâm. Dạy học không còn là quá trình truyền thụ kiến thức thuần túy mà phải chú trọng vào việc rèn luyện năng lực cho học sinh. Vật lý là một bộ môn khoa học thực nghiệm, gắn liền với cuộc sống hằng ngày nên việc áp dụng kiến thức vào thực tiễn là điều hết sức cần thiết. Trong quá trình học tập của học sinh, việc vận dụng kiến thức vào thực tiễn được thể hiện trước hết đó là việc giải các bài tập vật lý. Để giải được những bài tập này ngoài việc nắm vững kiến thức, học sinh còn cần phải có những kỹ năng vận dụng kiến thức vật lý [1], [2]. Trong nội dung bài viết này, chúng tôi xin được trình bày về các khái niệm cơ bản và biện pháp sử dụng bài tập có nội dung sáng tạo trong việc rèn luyện kỹ năng vận dụng kiến thức vật lý cho học sinh. 2. KỸ NĂNG VẬN DỤNG KIẾN THỨC VẬT LÝ Việc vận dụng kiến thức để giải quyết các nhiệm vụ đặc ra là điều bắt buộc phải được thực hiện để hoàn thành nhiệm vụ học tập. Khi một kiến thức đã được học nếu biết cách vận dụng và vận dụng thành công thì kiến thức đó đã nhuần nhuyễn, kiến thức đó mới trở thành kiến thức của bản thân học sinh. Có vận dụng kiến thức thì học sinh mới có thể nhớ được lâu,ngược lại ít vận dụng thì kiến thức sẽ chóng quên. Việc vận dụng làm cho học sinh nhận ra sự cần thiết của kiến thức trong việc giải quyết các câu hỏi, các bài toán mà quan trọng hơn đó là ứng dụng kiến thức để giải quyết các vấn đề do cuộc sống đề ra. [1], [2] Việc vận dụng kiến thức cũng phải đi từ đơn giản, áp dụng kiến thức một cách máy móc, áp dụng kiến thức để giải quyết các vấn đề, bài tập nhỏ đến phức tạp như áp dụng nhuần nhuyễn kiến thức giả quyết các bài tập, vấn đề phức tạp. Từ việc áp dụng giải quyết vấn đề mang tính kiến thức đơn lẽ sang giải quyết các vấn đề phức tạp mang tính tổng hợp nhiều kiến thức. Việc vận dụng kiến thức còn phải được thực hiện dưới nhiều hình thức khác nhau, vận dụng kiến thức vào thực tế cuộc sống, phát triển kinh nghiệm của học sinh. Tùy thuộc vào trình độ hiện tại của học sinh mà học sinh có thể vận dụng kiến thức dưới các cấp độ khác nhau như: - Dùng các bài tập đơn giản, thuần túy áp dụng kiến thức mà chưa cần quan tâm đến bản chất, ý nghĩa của nó trong thực tế; - Dùng các câu hỏi, bài tập vận dụng để làm bộc lộ bản chất của hiện tượng; Kỷ yếu Hội nghị Khoa học Sau Đại học lần thứ hai Trường Đại học Sư phạm Huế, tháng 10/2014: tr. 155-158 156 QUÁCH NGUYỄN BẢO NGUYÊN - Dùng các bài tập, câu hỏi ứng dụng, việc giải quyết các vấn đề này cần sự liên hệ của nhiều kiến thức thuộc một lĩnh vực; - Dùng các bài tập, câu hỏi ứng dụng trong đó việc giải các bài tập này cần sự liên hệ các kiến thức thuộc các lĩnh vực khác nhau và kính nghiệm sống của học sinh. Như vậy, kỹ năng vận dụng kiến thức vật lý là khả năng học sinh sử dụng thành thạo các kiến thức vật lý kết hợp với các thao tác tư duy, thao tác chân tay nhằm thực hiện nhiệm vụ học tập và vận dụng kiến thức vật lý vào việc giải quyết các vấn đề của thực tiễn cuộc sống. 3. BÀI TẬP CÓ NỘI DUNG SÁNG TẠO Bài tập vật lý có tác dụng to lớn trên cả ba mặt: giáo dục, giáo dưỡng và giáo dục kỹ thuật tổng hợp. Bài tập giúp học sinh hiểu sâu các hiện tượng, các qui luật vậy lý, biết phân tích và vận dụng chúng để giải quyết các vấn đề thực tế cuộc sống đề ra. Thông qua bài tập học sinh đi từ kiến thức lý thuyết đến vận dụng lý thuyết để giải quyết các nhiệm vụ thực tiễn. Bài tập cũng là một công cụ không thể thiếu trong việc tiến hành kiểm tra đánh giá kết quả học tập của học sinh. Qua những vấn đề trên chúng ta có thể nhận ra tầm quan trọng của bài tập trong quá trình học tập của học sinh [2], [4]. Khi giải các bài tập vật lý, học sinh không chỉ thực hiện các thao tác chân tay mà còn được rèn luyện kỹ năng phân tích, mô tả các hiện tượng, quá trình vật lý, tổng hợp các mặt, các khía cạnh trong mối liên hệ với nhau, khái quát hóa thành những kết luận tổng quát nhờ suy luận qui nạp, đối chiếu các kết luận này với giả thuyết hoặc hệ quả đã đề xuất, giải thích, so sánh các hiện tượng, quá trình vật lý, các ứng dụng trong sản xuất và đời sống của các kiến thức đã học. Như vậy, bài tập vật lý là phương tiện rèn luyện cho học sinh kỹ năng thực hiện các thao tác tư duy và phương pháp suy luận trong học tập vật lý, góp phần bồi dưỡng tư duy vật lý của học sinh. Bài tập sáng tạo là những bài tập mà giả thuyết không có thông tin đầy đủ liên quan đến hiện tượng hay quá trình vật lý, có những đại lượng vật lý được ẩn dấu, điều kiện bài toán không chứa đựng chỉ dẫn trực tiếp về kiến thức vật lý cần sử dụng. Bài tập sáng tạo đòi hỏi ở học sinh tính nhạy bén trong tư duy, khả năng tưởng tượng, vận dụng kiến thức một cách linh hoạt, sáng tạo để giải quyết vấn đề trong nh ...