Sách hướng dẫn Lịch sử các học thuyết Kinh tế - Chương 12

Chương 12: Trường phái thể chếCHƯƠNG XII: TRƯỜNG PHÁI THỂ CHẾGIỚI THIỆUMục đích yêu cầu: Hiểu được hoàn cảnh lịch sử xuất hiện các học thuyết kinh tế thuộc trường phái thể chế và các đặc điểm của nó. Nắm vững tư tưởng và nội dung cơ bản của trường phái thể chế. Vị trí vai trò của trường phái này trong điều kiện hiện nay. Nội dung chính: - Hoàn cảnh lịch sử và đặc điểm của trường phái thể chế. - Một số khuynh hướng và lý thuyết của trường phái thể chế: Trường phái thể chế cũ,...
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Sách hướng dẫn Lịch sử các học thuyết Kinh tế - Chương 12Chương 12: Trường phái thể chế CHƯƠNG XII: TRƯỜNG PHÁI THỂ CHẾGIỚI THIỆUMục đích yêu cầu: Hiểu được hoàn cảnh lịch sử xuất hiện các học thuyết kinh tế thuộc trường phái thể chế vàcác đặc điểm của nó. Nắm vững tư tưởng và nội dung cơ bản của trường phái thể chế. Vị trí vai trò của trường phái này trong điều kiện hiện nay.Nội dung chính: - Hoàn cảnh lịch sử và đặc điểm của trường phái thể chế. - Một số khuynh hướng và lý thuyết của trường phái thể chế: Trường phái thể chế cũ,trường phái thể chế mới. - Đánh giá chung về những tiến bộ và những hạn chế.NỘI DUNG12.1. HOÀN CẢNH LỊCH SỬ VÀ ĐẶC ĐIỂM CỦA TRƯỜNG PHÁI THỂ CHẾ12.1.1. Hoàn cảnh lịch sử xuất hiện Trường phái thể chế được truyền bá rộng rãi từ những năm 20 - 30 của thế kỷ XX nhưngxuất hiện sớm hơn, đó là từ cuối thế kỷ XIX. Sự nảy sinh trường phái thể chế với tư cách là sự đốilập của giai cấp tiểu tư sản đối với chủ nghĩa đế quốc. Quá trình này diễn ra trong điều kiện chủnghĩa tư bản chuyển từ tự do cạnh tranh sang độc quyền và sự thống trị của độc quyền. Đồng thờicó sự thoái trào của kinh tế chính trị tư sản cổ điển. Trường phái thể chế tồn tại song song bên cạnh các trường phái kinh tế khác nhưng đặc biệttừ thập kỷ 90 của thế kỷ XX có tác động ảnh hưởng rất lớn. Các giai đoạn phát triển của trường phái thể chế: + 1920 - 1930 Trường phái thể chế cổ điển, thời kỳ mở rộng trường phái thể chế. + Trước và sau chiến tranh thế giới thứ 2: Trường phái thể chế thực chứng + 1960 - 1970 đến nay: Trường phái thể chế mới, nổi bật là trường phái thể chế gắn rất chặtvới sự tác động ngày càng mạnh mẽ của cách mạng khoa học kĩ thuật và công nghệ.112 Chương 12: Trường phái thể chế12.1.2. Đặc điểm của trường phái thể chế Tư tưởng cơ bản của trường phái thể chế là: Đề cao vai trò của các thể chế xã hội của khoahọc kĩ thuật trong sự phát triển kinh tế. Động lực của sự phát triển xã hội là các thể chế xã hội. (Các hình thức gia đình, nhà nước, tổ chức kinh tế (độc quyền), nghiệp đoàn,... Có thể là sựbiểu hiện của TLSX, động cơ xử sự, phương thức tư duy như tập tục, truyền thống, biểu hiện vềluật pháp, luân lí). Đặc điểm nổi bật nhất là: tính không thuần nhất (tức là không có định nghĩa chung cho cácquá trình kinh tế, vì thế tạo nên nhiều trào lưu, khuynh hướng khác nhau ngay trong trường phái). Theo trường phái này: Động lực của sự phát triển xã hội là các thể chế xã hội (gia đình, nhànước, tổ chức độc quyền, nghiệp đoàn,... có thể là sự biểu hiện của tâm lý xã hội, động cơ xử sự,phương thức tư duy: tập tục, truyền thống, biểu hiện về luật pháp, luân lí,...). Trường phái thể chế đã khẳng định các phạm trù kinh tế (chế độ sở hữu, thuế, tiền tệ, lợinhuận,...) là hình thức thể hiện của tâm lí học trong xã hội. Trường phái thể chế không thừa nhận tác động của các quy luật kinh tế khách quan, khôngphân tích sự phát triển của lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất mà chỉ phân tích sự tiến hóacủa tư liệu sản xuất. Những nhà kinh tế của trường phái thể chế muốn: - Thay thế môn kinh tế bằng môn lịch sử và sự phân tích tâm lí (nghiên cứu nếp sống, thóiquen, tập tục, truyền thống, tác động của các yếu tố xã hội và đạo đức). - Thay thế nghiên cứu lí luận bằng phương pháp mô tả. Về đối tượng và phương pháp nghiên cứu: - Trường phái thể chế đi sâu vào mặt thể chế và kết cấu kinh tế xã hội, nghiên cứu quá trìnhphát sinh, phát triển và tác dụng của các “thể chế” để phân tích xã hội. - Coi mối quan hệ tập thể, các thể chế kinh tế - xã hội là cơ sở phát triển kinh tế. - Đối tượng nghiên cứu vượt khỏi phạm vi của kinh tế tư bản truyền thống.12.2. MỘT SỐ KHUYNH HƯỚNG VÀ LÝ THUYẾT CỦA TRƯỜNG PHÁI THỂ CHẾ12.2.1. Trường phái thể chế cũ (cổ điển)12.2.1.1. Khuynh hướng thể chế tâm lí - xã hội (Đại biểu: Veblen - Được coi là người sáng lập trường phái thể chế). Đặc điểm và nội dung cơ bản của khuynh hướng này là: + Cách tiếp cận tâm lí - xã hội đối với các hiện tượng kinh tế, đi phân tích phẩm hạnh và tưduy của các nhóm xã hội. 113Chương 12: Trường phái thể chế + Phân tích các hiện tượng kinh tế trong khi xem xét chúng như những tập quán đã đượcxác lập. Theo ông: tình cảm huyết thống, bản năng tài nghệ, lòng hiếu học, khát khao trị thức lànhững động lực thôi thúc hoạt động kinh tế. + Phê phán gay gắt các tệ nạn trong xã hội tư bản và cho rằng mâu thuẫn chủ yếu của xã hộitư bản là mâu thuẫn giữa lĩnh vực sản xuất vật chất và lĩnh vực quản lí và lưu thông. + Đồng nhất tính quy luật phát triển xã hội với quy luật sinh học thì lại không chấp nhậnquan điểm Mác xít về lao động, bản chất tư bản, sứ mệ ...