Saffron - loại gia vị quý và tiềm năng phát triển ở Việt Nam

Nghệ tây (Crocus sativus) là cây gia vị có giá trị nhất trên thế giới. Saffron tách từ nhụy hoa nghệ tây được biết đến như một loại thuốc cực kỳ có giá trị trong điều trị các chứng bệnh liên quan đến hệ thần kinh và ngăn ngừa ung thư. Bài viết điểm lại các kết quả nghiên cứu về saffron trên thế giới và gợi ý một vài định hướng phát triển loại cây thuốc quý này tại Việt Nam.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Saffron - loại gia vị quý và tiềm năng phát triển ở Việt NamKH&CN nước ngoàiSaffron - Loại gia vị quý và tiềm năng phát triển ở Việt NamChu Đức Hà1, Lê Bá Ngọc2, Lê Tiến Dũng1Viện Di truyền nông nghiệp, Viện Khoa học nông nghiệp Việt NamThương vụ Việt Nam, Đại sứ quán nước CHXHCN Việt Nam tại Cộng hòa Hồi giáo Iran12NNghệ tây (Crocus sativus) là cây gia vị có giá trị nhất trên thế giới.Saffron tách từ nhụy hoa nghệ tây được biết đến như một loại thuốc cựckỳ có giá trị trong điều trị các chứng bệnh liên quan đến hệ thần kinh vàngăn ngừa ung thư. Nhiều nghiên cứu đã chứng minh tác dụng lâm sàngcủa saffron trong điều trị một số chứng bệnh ở người như trầm cảm,Alzheimer, Parkinson và các dạng ung thư trên động vật thực nghiệm. ỞViệt Nam, loại cây này mới chỉ manh nha được di thực tại Sa Pa (Lào Cai).Bài viết điểm lại các kết quả nghiên cứu về saffron trên thế giới và gợi ýmột vài định hướng phát triển loại cây thuốc quý này tại Việt Nam.ghệ tây (Crocussativus) thuộc họIridaceae, là loại câygia vị lâu năm rất cógiá trị trên thế giới. Có nguồn gốctừ Địa Trung Hải [1], nghệ tâyđược phát triển và trồng phổ biếntại Iran (chiếm hơn 80% tổng sảnlượng saffron trên thế giới), TrungQuốc, Tây Ban Nha (xuất khẩunghệ tây hàng năm đạt khoảng60 tấn), Hy Lạp (sản lượng saffronđạt 4,5 tấn/năm) và một số nướckhác trong khu vực. Giá trị củacây nghệ tây nằm ở nhụy saffron.Saffron được sử dụng làm gia vịphổ biến trong giới thượng lưu.Tuy nhiên, tác dụng dược lý củasaffron mới chính là giá trị thựccủa loại gia vị này. Cho đến nay,một số nghiên cứu đã chỉ ra vaitrò của saffron trong điều trị cáctriệu chứng và bệnh liên quanđến hệ thần kinh hay ngăn chặnsự phát triển của tế bào ung thưở động vật.72Giới thiệu về cây nghệ tây và saffronbọc bởi các sợi xơ mềm.Chi Crocus có hơn 88 loài,phân bố ở hầu hết các hệ sinh tháitrên thế giới. Một số loài Crocusspp. được trồng để làm cây cảnhdo có hoa rực rỡ và bắt mắt, tuynhiên, trên thực tế, các loài trongchi này lại được sử dụng để cungcấp saffron. Bên cạnh đó, sự saikhác về mặt di truyền giữa cácloài Crocus spp. cũng khá lớn,bằng chứng là hệ gen nhân nhịbội thể của chúng có sự biếnđộng, như loài C. pallasii (2n =14), C. sativus (2n = 24) và C.asumaniae (2n = 26). Đặc điểmnổi bật của C. sativus là dạng câythân thảo, phân 2 nhánh, pháttriển thành 6 bao hoa (có chiềudài khoảng 1,4÷3,3 cm khi trưởngthành) (hình 1). Cây có 3÷5 lábao màu trắng, bao phủ bởi lớpmàng mỏng, trong khi số lượnglá dao động khoảng 5÷11, màuxanh, với chiều rộng trung bình0,15÷0,25 cm và có lông mịn. Củcó đường kính khoảng 5 cm, đượcNhìn chung, vòng đời của câynghệ tây được chia thành 9 giaiđoạn sinh trưởng và phát triển(hình 1) [2]. Ở giai đoạn nảy mầm,củ sử dụng nguồn dinh dưỡng dựtrữ để nảy mầm, phát triển bộ rễvà kích thích sự nảy chồi. Giaiđoạn này thường diễn ra vào mùahè, từ tháng 6-10 trong năm (hình1, 2). Kết thúc quá trình nảy mầmđược đánh dấu bằng sự vươncủa lá bao, bật lên khỏi mặt đất.Ở những giai đoạn sinh trưởngtiếp theo, lá và hoa bắt đầu vươnrộng và phát triển tối đa diện tíchbề mặt, song song với đó là quátrình hình thành củ mới để chuẩnbị cho vòng đời tiếp theo của cây[2]. Toàn bộ diễn biến của bướcnày được trải dài trong suốt cáctháng mùa thu đến mùa xuânnăm sau (hình 2). Một số nghiêncứu đã cho thấy sự thay đổi vềhàm lượng hormone tích lũytrong suốt giai đoạn sinh trưởngcủa cây, như abscisic acid, auxin,Soá 5 naêm 2018KH&CN nước ngoàigibberellins và một số chất khác[2, 3]. Kết quả này rất có ý nghĩa,bởi lẽ, sự tăng cường tổng hợpvà tích lũy của một số hormone,đặc biệt là abscisic acid giúpcây nghệ tây có thể sống sót vàphát triển mạnh trong điều kiệnkhô hạn của vùng Địa Trung Hải.Đặc biệt, trong giai đoạn pháttriển hoa, rất nhiều hợp chất traođổi thứ cấp, hầu hết thuộc nhómcarotenoid, đã được tổng hợpvà tích lũy ở các mô tế bào trênhoa. Các tinh chất này, đặc biệtlà crocin (liên quan đến màu sắc)[4], picrocrocin (ảnh hưởng đếnmùi vị) [5] và safranal (quy địnhhương thơm), quyết định đếnchất lượng, giá trị cũng như tácdụng của saffron [3, 6, 7]. Cuốicùng, để chuẩn bị cho vòng đờitiếp theo, cây bắt đầu quá trìnhrụng lá và khô dần, các chất dinhdưỡng và tinh bột được tích lũyxuống củ.Hình 1. Các giai đoạn phát triển của cây nghệ tây [2].Giai đoạn thu thập saffro ...