Sự hồi sinh của yếu tố kì ảo trong văn xuôi đương đại của Việt Nam

Vấn đề về mối quan hệ giữa văn học và hiện thực đã được đề cập đến từ lâu. Nếu ví cuộc sống là "chất liệu" còn văn học là "sản phẩm" thì thực tiễn văn học từ sau 1986 đến nay là một trong những minh chứng sống động. Sự chuyển tiếp từ thời chiến sang thời bình với những quy luật bình thường của nó, ảnh hưởng của công cuộc đổi mới tư duy mà Đảng khởi xướng, những vấn đề bức thiết cộm lên trong lịch sử dân tộc thời hậu chiến, thời xây dựng và...
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Sự hồi sinh của yếu tố kì ảo trong văn xuôi đương đại của Việt Nam Sự hồi sinh của yếu tố kì ảo trong văn xuôi đương đại Việt Nam 1. Vấn đề về mối quan hệ giữa văn học và hiện thực đã được đề cập đến từ lâu.Nếu ví cuộc sống là chất liệu còn văn học là sản phẩm thì thực tiễn văn học từ sau1986 đến nay là một trong những minh chứng sống động. Sự chuyển tiếp từ thời chiếnsang thời bình với những quy luật bình thường của nó, ảnh hưởng của công cuộc đổimới tư duy mà Đảng khởi xướng, những vấn đề bức thiết cộm lên trong lịch sử dântộc thời hậu chiến, thời xây dựng và một độ lùi thời gian tương đối thích hợp... lànhững nguyên nhân cơ bản dẫn đến những thay đổi quan trọng của văn học. Khách quan mà nói, một trong những vai trò có tính chất bà đỡ của đổi mớiđối với văn học là đã góp phần củng cố mối dây liên hệ giữa nhà văn và bạn đọc nhờsự ra đời đúng lúc của những sáng tác mang đầy hơi thở của cuộc sống và con ngườihiện đại. Về phía người viết, để làm được điều đó, trước hết họ phải tự làm mới chínhmình; cùng với một quan niệm mới mẻ về hiện thực là một văn phong táo bạo, đầyma lực mà những trang viết lạ gắn với yếu tố kì ảo xuất hiện ngày càng nhiềutrong đời sống văn học hôm nay là một biểu hiện của nỗ lực giàu tính nhân văn ấy.Hành trình từ âm thầm lặng lẽ đến sôi nổi, ồn ào có phần thái quá để rồi trở lại trạngthái bình thường vốn có của dòng chảy kì ảo cũng góp phần phản ánh sự phức tạp vàkhông kém phần sinh động của thực tiễn văn học gần hai mươi năm qua. 2. Sự chuyển biến của một giai đoạn, thời kì văn học, theo Bakhtin, được đặctrưng bởi sự thay đổi của đời sống thể loại. Thế nhưng, thể loại đang sống trong hiệntại bao giờ cũng nhớ đến quá khứ của nó bởi đằng sau mỗi một loại văn học đều cómột truyền thống lớn lao tuy ẩn mà hiện: truyền thống này bằng cách gánh vác chungđể cùng hưởng chung một nền văn hóa”(1). Nghệ thuật biểu hiện của dòng truyện hiệnđại có yếu tố kì ảo không đơn giản chỉ là những kì hoa dị thảo đột ngột xuất hiện nhưmột sự thất cước với giống nòi mà vẫn là một bước tiếp nối và sáng tạo, bổ sung. Sẽlà đoản mệnh đối với bộ phận văn học này nếu tất cả các cây bút hiện nay chỉ kế thừatruyền thống một cách máy móc - nghĩa là chỉ dựa vào tình tiết li kì để thu hút bạnđọc, bởi vì lạ mãi sẽ đến lúc bão hòa - đó là quy luật trong tâm lí tiếp nhận. Sở dĩ cáikì ảo trong văn xuôi hôm nay đủ sức làm rung động trái tim người đọc nhất định phảicó những nguyên nhân thuộc về xã hội - lịch sử bên cạnh kĩ xảo nghệ thuật và nộidung tư tưởng đặc thù nào đó tồn tại. Những đổi thay trong giao lưu văn học Nếu như ở giai đoạn trước, giao lưu văn học nhìn chung mang tính chất khuvực (phương Đông và các nước thuộc hệ thống Xã hội chủ nghĩa (cũ)) thì bây giờ nóđã mang tính chất toàn cầu. Mỗi biến động của văn học phương Tây và văn học thếgiới lúc này đều nhanh chóng ảnh hưởng đến văn học Việt Nam. Giờ đây văn học mởrộng cửa đón nhiều luồng gió lạ của văn học nhân loại, nhất là của các nước tư bảnphương Tây. Những sáng tác văn học ngoại nhập ngày càng trở nên phong phú, đadạng, có sức hấp dẫn đặc biệt và là nguồn bổ sung không thể thiếu được của đời sốngvăn hoá dân tộc. Thành tựu của văn học thế giới, đặc biệt là của văn học hiện đại vàđương đại, đã mở ra những vùng hiểu biết mới, những cảm nhận mới và đã góp phầnthúc đẩy sự sáng tạo, mang lại sự sinh động, mới mẻ cho văn học trong nước. Một thời gian dài, đến non một nửa thế kỉ, văn học thiên về tính chất nệ thực,vụ thực, tài liệu và sự việc có thực là cơ sở của hầu hết các sáng tác tự sự, loạitruyện mang màu sắc kì ảo, quái dị vắng bóng trên văn đàn. Ngay cả đến giới nghiêncứu, phê bình văn học cũng công khai bày tỏ thái độ kì thị, bất hợp tác đối với loạitruyện này - không loại trừ đây là những sản phẩm thuần tuý dân tộc - vì e ngại chúngsẽ làm sống lại trong đầu óc người đọc bình thường những quan điểm phản khoa họclỗi thời(2). Sự thay đổi trong cơ chế quản lí văn hoá văn nghệ khiến người ta mạnhdạn truyền bá loại sáng tác văn học kỳ ảo, nhất là đối với các tác phẩm có giá trị nghệthuật cao của các nhà văn thế giới. Tâm nguyện của những người bắc nhịp cầu vănhọc ở đây không gì khác hơn ngoài việc góp phần thay đổi diện mạo văn học nướcnhà như Lời giới thiệu trongTruyện ngắn Edgar Poe sau đây: Xuất bản tập sách nhỏcủa Edgar Poe không chỉ đơn thuần giới thiệu khuôn mặt văn học - cho dù đó làgương mặt của một nhà văn lớn - mà xa hơn nữa, trong quá trình đổi mới tư duy, phảichăng cần tránh lối suy nghĩ đơn giản, một chiều, cần tiếp cận với những gì phức tạphơn, đa dạng hơn(3). Việc tiếp thu các nền văn nghệ đi trước để phát triển văn nghệdân tộc, theo Phương Lựu, là quy luật phổ biến vô cùng quan trọng, bởi sự tiếp thuđích thực không bao giờ là sự sao chép nô lệ, mà là một sáng tạo(4). Riêng đối vớiđội ngũ sáng tác, việc xuất hiện rầm rộ kèm theo sự ch ...