Sự phân hóa khí hậu ở miền địa lý tự nhiên Bắc và đông bắc Bắc Bộ

Bài báo này trình bày một kết quả nghiên cứu mới về sự phân hóa khí hậu ở miền địa lý tự nhiên Bắc và đông Bắc Bắc Bộ thiết thực đóng góp vào việc nghiên cứu phân vùng khí hậu Việt Nam, phân vùng địa lý tự nhiên Việt Nam và những ứng dụng thực tiễn khác.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Sự phân hóa khí hậu ở miền địa lý tự nhiên Bắc và đông bắc Bắc BộKhoa ðịa lý - 50 năm xây dựng và phát triển SỰ PHÂN HÓA KHÍ HẬU Ở MIỀN ðỊA LÝ TỰ NHIÊN BẮC VÀ ðÔNG BẮC BẮC BỘ DOÃN THẾ ANH, ðẶNG DUY LỢI Khoa ðịa lý, Trường ðHSP Hà NộiI. ðẶT VẤN ðỀ Theo các nghiên cứu truyền thống và ñược sử dụng rộng rãi trong các tài liệugiáo khoa hiện nay ở nước ta, về mặt ñịa lý tự nhiên lãnh thổ nước ta bao gồm 3miền ñịa lý tự nhiên là: miền Bắc và ðông Bắc Bắc Bộ, miền Tây Bắc và Bắc TrungBộ, miền Nam Trung Bộ và Nam Bộ. Việc nghiên cứu sâu và chi tiết hơn các thành phần tự nhiên tại mỗi miền ñịa lýnày giúp cho việc nghiên cứu tổng hợp ñịa lý tự nhiên ñược ñầy ñủ hơn và quan trọnghơn là việc sử dụng ñược các kết quả nghiên cứu này phục vụ thực tiễn ñược tốt hơn. Bài báo này trình bày một kết quả nghiên cứu mới về sự phân hóa khí hậu ởmiền ñịa lý tự nhiên Bắc và ðông Bắc Bắc Bộ thiết thực ñóng góp vào việc nghiêncứu phân vùng khí hậu Việt Nam, phân vùng ñịa lý tự nhiên Việt Nam và những ứngdụng thực tiễn khác.II. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU Trong các công trình phân vùng khí hậu Việt Nam ñược sử dụng nhiều ở nướcta, lãnh thổ miền ñịa lý tự nhiên Bắc và ðông Bắc Bắc Bộ ñều nằm trong phạm vicủa miền khí hậu phía Bắc. Theo sơ ñồ phân vùng khí hậu Việt Nam của Phạm Ngọc Toàn và Phan Tấtðắc, miền khí hậu phía Bắc ñược chia ra 5 vùng khí hậu: khí hậu vùng núi ðôngBắc, khí hậu vùng núi Việt Bắc - Hoàng Liên Sơn, khí hậu vùng núi Tây Bắc, khíhậu vùng ñồng bằng Bắc Bộ và khí hậu vùng Bắc Trung Bộ [5]. Trong sơ ñồ phân vùng khí hậu Việt Nam của Nguyễn ðức Ngữ và NguyễnTrọng Hiệu, miền khí hậu phía Bắc ñược chia ra 4 vùng khí hậu: vùng khí hậu TâyBắc, vùng khí hậu Việt Bắc - ðông Bắc, vùng khí hậu ñồng bằng Bắc Bộ và vùngkhí hậu Bắc Trung Bộ [4]. Trong sơ ñồ phân vùng khí hậu Việt Nam của Mai Trọng Thông và các cộngsự, miền khí hậu phía Bắc (miền khí hậu nhiệt ñới gió mùa có mùa ñông lạnh) có 6vùng khí hậu: vùng khí hậu Tây Bắc, vùng khí hậu Việt Bắc- Hoàng Liên Sơn, vùngkhí hậu ðông Bắc, vùng khí hậu ñồng bằng Bắc Bộ và bắc của Bắc Trung Bộ, vùngkhí hậu phía nam của Bắc Trung Bộ và vùng khí hậu Bình Trị Thiên [6]. Dựa trên cơ sở về sự ổn ñịnh của các tiêu chí và chỉ tiêu ñánh giá, chúng tôi sửdụng 3 chỉ tiêu ñánh giá cho cấp miền khí hậu là: biên ñộ nhiệt trung bình năm,lượng bức xạ tổng cộng trung bình năm và số giờ nắng trung bình năm, theo Nguyễnðức Ngữ và Nguyễn Trọng Hiệu [4]. Theo ñó: miền khí hậu phía Bắc có biên ñộ14Nghiên cứu khoa học và ñổi mới nội dung, phương pháp giảng dạy ñịa lýnhiệt ñộ trung bình năm ≥ 9 0C, lượng bức xạ tổng cộng trung bình năm ≥ 140kcal/cm2 / năm và số giờ nắng trung bình năm ≤ 2000 giờ. Như vậy, miền ñịa lý tựnhiên Bắc và ðông Bắc Bắc Bộ thuộc miền khí hậu phía Bắc. Sự phân hóa khí hậu ởmiền ñịa lý tự nhiên này là sự phân hóa trong nội bộ của miền khí hậu phía Bắc. Kế thừa các kết quả nghiên cứu trước ñây, chúng tôi ñã xác lập các chỉ tiêu chocấp phân vị tiếp theo là vùng khí hậu dựa trên các tiêu chí về nhiệt ñộ tháng 1 (thánglạnh nhất về mùa ñông), lượng mưa trung bình năm và thời gian mùa mưa. Cụ thể, ởmiền ñịa lý tự nhiên Bắc và ðông Bắc Bắc Bộ có 2 vùng khí hậu là vùng khí hậuvùng núi và trung du phía bắc của miền và vùng khí hậu ñồng bằng Bắc Bộ với cácchỉ tiêu sau: Vùng khí hậu vùng núi và trung du phía bắc là vùng có nhiệt ñộ tháng 1phần lớn dưới 14 0C, ñây cũng là khu vực lạnh nhất nước ta. Lượng mưa trung bìnhnăm dao ñộng từ 1400-2200mm, nhưng phân hóa không ñồng ñều. Thời gian mùamưa từ tháng 6 ñến tháng 8. Vùng khí hậu ñồng bằng Bắc Bộ là vùng có nhiệt ñộtrung bình tháng 1 phần lớn trên 16 0C. Lượng mưa trung bình năm dao ñộng từ1600-1800mm nhưng phân bố không ñồng ñều. Thời gian mùa mưa từ tháng 7 ñếntháng 9. Hình 1. Sơ ñồ phân vùng khí hậu miền Bắc và ðông Bắc Bắc Bộ Tuy nhiên, nếu chỉ dừng lại ở cấp phân vị này vẫn chưa phản ánh rõ nét sựphân hóa khí hậu trong miền. Do ñó, cần thiết phải có một cấp phân vị thấp hơn, 15Khoa ðịa lý - 50 năm xây dựng và phát triểnphản ánh chi tiết hơn là: tiểu vùng khí hậu. Các tiểu vùng khí hậu ñược xác ñịnh dựatrên một số chỉ tiêu cụ thể của mỗi vùng khí hậu. Các tiểu vùng phải có sự ñồng nhấttương ñối về các ñặc ñiểm chung của khí hậu trong vùng: lượng mưa trung bìnhnăm, nhiệt ñộ trung bình tháng 1, tháng 7, nhiệt ñộ trung bình năm. ðể xác ñịnh các tiểu vùng khí hậu chúng tôi sử dụng hai chỉ tiêu: lượng mưatrung bình năm và nhiệt ñộ trung bình tháng 1. ðây là hai chỉ tiêu thể hiện rõ sựphân hóa của các tiểu vùng. Sự phân hóa về khí hậu trong vùng thể hiện chủ yếutrong chế ñộ nhiệt và chế ñộ ẩm. Về chế ñộ nhiệt thì sự phân hóa rõ nét nhất là chếñộ nhiệt mùa ñông do ảnh hưởng của ...