Tai biến do thuốc và phản ứng có hại của thuốc

Bất cứ thuốc nào, kể cả vitamin được cho là thuốc bổ đều có khả năng gây tai biến cho người sử dụng nó nếu không được dùng đúng cách, đúng liều. Những bất lợi do dùng thuốc gây ra được gọi chung là tai biên do thuốc (TBDT). Không chỉ do bệnh tật, mà chính TBDT là nguyên nhân gây thương vong rất lớn cho con người. Ở Mỹ, người ta ước tính hàng năm phải tiêu tốnkhoảng 150 tỷ USD để xử lý TBDT, có khoảng 5-20% bệnh nhân nhập viện phải gánh chịu TBDT trong suốt...
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Tai biến do thuốc và phản ứng có hại của thuốc Tai biến do thuốc và phản ứng có hại của thuốc Bất cứ thuốc nào, kể cả vitamin được cho là thuốc bổ đều có khả nănggây tai biến cho người sử dụng nó nếu không được dùng đúng cách, đúngliều. Những bất lợi do dùng thuốc gây ra được gọi chung là tai biên do thuốc(TBDT). Không chỉ do bệnh tật, mà chính TBDT là nguyên nhân gây thươngvong rất lớn cho con người. Ở Mỹ, người ta ước tính hàng năm phải tiêu tốnkhoảng 150 tỷ USD để xử lý TBDT, có khoảng 5-20% bệnh nhân nhập việnphải gánh chịu TBDT trong suốt thời gian nằm việm. TBDT có thể chia làm 2 loại chính sau Xảy ra do chủ quan của người sử dụng hay chỉ định thuốc: liên quan đến sựsai lầm của chính người dùng thuốc là bệnh nhân hay các nhà chuyên môn là bácsĩ điều trị và dược sĩ cung cấp thuốc. Đáng lưu ý nhất là TBDT do người dùngthuốc tùy tiện, bừa bãi, tự chẩn đoán và tự điều trị và bị các TBDT gây ra. Thất bạitrong điều trị cũng được xem là một loại TBDT do người bệnh tự dùng thuốc vàdùng không đủ liều lượng thuốc cần thiết. Một TBDT cần phải kể là sự cố do độtngột ngưng dùng thuốc, thí dụ như người bệnh đột ngột dùng thuốc trị tăng huyếtáp clonidin sau thời gian dài sử dụng, sẽ bị huyết áp tăng vọt rất nguy hiểm. Dùngthuốc quá liều cũng là loại TBDT thường xảy ra cho 2 đối tượng là trẻ em vàngười cao tuổi. Nên dùng thuốc theo chỉ định của bác sĩ. Xảy ra do chính bản thân dược phẩm: trường hợp này TBDT được gọi têncụ thể là “phản ứng có hại của thuốc” (ADR là chữ viết tắt của adverse drugreactions). ADR còn được gọi bằng tên khác như: tác dụng phụ, tác dụng ngoại ý,tác dụng không mong muốn… nhưng ngay cả người không thuộc giới chuyên môncũng nên làm quen với từ ADR, vì là chữ thông dụng trên toàn thế giới hiện nay. ADR được Tổ chức Y tế thế giới WHO định nghĩa như sau: “ADR là tácdụng có hại xảy ra ngoài ý muốn khi dùng một thứ thuốc đúng liều, đúng đườngdùng nhằm chữa bệnh, phòng bệnh hoặc chẩn đoán”. Ta nên lưu ý, nếu bị tai biếndo dùng quá liều thuốc thì không gọi bị ADR mà là bị ngộ độc thuốc. ADR lại được chia làm 2 loại: ADR loại A là loại thường xảy ra hơn, chiếm80-90% (của toàn bộ ADR), có liên quan đến tác dụng dược lý đã biết của thuốc(như warfarin có tác dụng chống đông máu có thể gây ADR làm xuất huyết ởngười bệnh), có thể dự đoán và phòng ngừa (như thuốc kháng histamin thế hệ 1 làpromethazin gây ADR buồn ngủ). Còn ADR loại B là loại xảy ra hiếm hơn, chiếm10-20%, không liên quan đến tác dụng dược lý (như kháng sinh nhómfluoroquinolon kháng khuẩn nhưng lại gây ADR là làm co giật hoặc xói mòn sụnkhớp ở động vật còn non), là loại ADR gần như không thể dự đoán trước là xảy rahay không xảy ra. Dị ứng thuốc là điển hình của ADR týp B vì không tiên lượngđược. Nên lưu ý, thuốc được lưu hành trên thị trường dược phẩm vẫn được cácViện bào chế dược phẩm theo dõi ADR (được gọi là theo dõi thử nghiệm lâm sànggiai đoạn 4), để nếu thuốc xuất hiện ADR quá nghiêm trọng sẽ tự ý ngưng lưuhành hoặc bị chính quyền cấm lưu hành thuốc đó. Trước đây, vào cuối thế kỷtrước, có thuốc glafenin (biệt dược glifanan) đã bị cấm lưu hành do gây dị ứng quánặng nề. Mới gần đây (30/9/2004), thuốc rofecoxib (Vioxx) đã được nhà sản xuấtchủ động rút ra khỏi thị trường dược phẩm, vì có nguy cơ gây biến cố tim mạchtrầm trọng. Nhiều thuốc phải bán theo đơn bác sĩ, tức là chỉ khi bác sĩ khám bệnhghi đơn thuốc, nhà thuốc mới có quyền bán thuốc theo đơn đó, là vì chỉ có bác sĩbiết cách chỉ định thuốc, ghi cách dùng thế nào để phát huy tác dụng điều trị củathuốc, đồng thời hạn chế mức thấp nhất hoặc không để xảy ra ADR. Phòng ngừa TBDT Để phòng tránh ADR, người dùng thuốc nên lưu ý mấy điều sau: - Chỉ thật cần thiết mới dùng thuốc. Hoàn toàn không nên lạm dụng thuốcdù chỉ là vitamin. - Nếu được bác sĩ khám ghi đơn thuốc, phải dùng đúng, dùng đủ (không dư,không thiếu) các thuốc ghi trong đơn và thực hiện tốt các lời chỉ dẫn. - Đừng nghe lời mách bảo của người không thuộc giới chuyên môn màdùng thuốc nào đó kéo dài từ tháng này sang tháng kia. - Trước khi dùng một thuốc, cần đọc kỹ bản hướng dẫn hoặc hỏi dược sĩ tạinhà thuốc về những điều cần biết, trong đó có: tác dụng phụ (tức ADR), nhữngthận trọng khi dùng thuốc, chống chỉ định (tức những trường hợp không đượcdùng thuốc). - Khi đang dùng thuốc, nếu bị phản ứng bất thường nên ngưng ngay thuốcvà đi tái khám báo cho bác sĩ biết. - Nên xem việc điều trị bệnh không chỉ hoàn toàn dựa vào thuốc, cóphương pháp điều trị gọi là không dùng thuốc và ngay cả chế độ sinh hoạt, nghỉngơi hợp lý, dinh dưỡng thích hợp cũng có thể góp phần cải thiện tình trạng bệnh. ...