Tăng cường sử dụng các bài tập định tính và câu hỏi thực tế để tổ chức hoạt động nhận thức cho học sinh trong dạy học Vật Lí

Bài viết Tăng cường sử dụng các bài tập định tính và câu hỏi thực tế để tổ chức hoạt động nhận thức cho học sinh trong dạy học Vật Lí trình bày: Cơ sở đó đề xuất biện pháp tổ chức hoạt động nhận thức với sự tăng cường sử dụng các bài tập định tính và câu hỏi thực tế trong giờ học vật lí ở trường trung học phổ thông,... Mời các bạn cùng tham khảo.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Tăng cường sử dụng các bài tập định tính và câu hỏi thực tế để tổ chức hoạt động nhận thức cho học sinh trong dạy học Vật Lí TĂNG CƯỜNG SỬ DỤNG CÁC BÀI TẬP ĐỊNH TÍNH VÀ CÂU HỎI THỰC TẾ ĐỂ TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG NHẬN THỨC CHO HỌC SINH TRONG DẠY HỌC VẬT LÍ NGUYỄN THANH HẢI Trường THPT Trần Quốc Tuấn, Quảng Ngãi Tóm tắt: Bài báo tập trung phân tích một số nét mới về quan điểm xây dựng nội dung chương trình vật lí trung học phổ thông và tác động của nó đến quá trình dạy học. Trên cơ sở đó đề xuất biện pháp tổ chức hoạt động nhận thức với sự tăng cường sử dụng các bài tập định tính và câu hỏi thực tế trong giờ học vật lí ở trường trung học phổ thông. 1. MỞ ĐẦU Bắt đầu từ năm học 2006-2007, Bộ Giáo dục và Đào tạo đã lần lượt triển khai sử dụng sách giáo khoa vật lí lớp 10, 11 và 12 theo chương trình mới. Căn cứ vào nội dung các sách giáo khoa và các tài liệu bồi dưỡng giáo viên (GV), có thể thấy quan điểm xây dựng chương trình, nội dung, phương pháp (PP) dạy học và những yêu cầu về kiểm tra đánh giá học sinh (HS) có những nét mới, tác động mạnh đến việc tổ chức hoạt động nhận thức cho HS. Một trong những nét mới có ý nghĩa quan trọng là yêu cầu đối với các bài tập, các đề kiểm tra phải đánh giá cao khả năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn, kĩ năng xử lí và giải quyết sáng tạo những tình huống mới của HS. Điều đó thực sự làm thay đổi nếp nghĩ “thi gì học nấy” trong đại bộ phận HS hiện nay, đồng thời ở một khía cạnh khác, nét mới nói trên đã đưa bài tập định tính (BTĐT) và câu hỏi thực tế (CHTT) trở lại đúng với vị trí xứng đáng vốn có của nó trong quá trình dạy học vật lí. Theo đó, việc thiết kế bài giảng của GV cũng cần có sự đầu tư nhiều hơn, khoa học hơn và có ý nghĩa thực tiễn nhiều hơn. 2. ĐỔI MỚI TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG NHẬN THỨC CHO HỌC SINH TRONG QUÁ TRÌNH DẠY HỌC Mục tiêu của giáo dục hiện nay đặc biệt coi trọng đến việc bồi dưỡng cho HS năng lực tư duy, khả năng sáng tạo, để từ đó bản thân họ có thể tự sáng tạo ra những tri thức mới, PP mới, cách giải quyết vấn đề mới thích nghi với sự phát triển về mọi mặt của xã hội. Vấn đề đặt ra ở đây là trong quá trình dạy học, mỗi tiết học trên lớp cần tổ chức như thế nào để HS phát huy được tính tích cực, chủ động và sáng tạo nhất. Có thể hình dung diễn biến chính về hoạt động của GV và HS trong một tiết học, theo hướng tổ chức hoạt động nhận thức của HS như sau: - Ban đầu, GV tổ chức tình huống học tập bằng cách đặt vấn đề và giao nhiệm vụ cho HS. HS hăng hái đảm nhận nhiệm vụ, trong quá trình giải quyết nhiệm vụ, HS sẽ gặp khó khăn và nảy sinh vấn đề cần tìm tòi giải quyết. Những khó khăn ban đầu của HS được GV gợi ý để các vấn đề được diễn đạt một cách chính xác, phù hợp với mục tiêu và các nội dung cụ thể đã xác định. Tạp chí Khoa học và Giáo dục, Trường Đại học Sư phạm Huế ISSN 1859-1612, Số 04(12)/2009: tr. 113-120 114 NGUYỄN THANH HẢI - Trong quá trình hoạt động nhận thức, GV theo dõi, định hướng, chỉ đạo sự trao đổi, tranh luận của HS và có những gợi ý cần thiết; HS chủ động tìm tòi giải quyết vấn đề đặt ra theo một tiến trình hợp lí. - Sau cùng, GV chỉ đạo sự trao đổi, tranh luận về kết quả của HS đối với những nhiệm vụ đã được đặt ra, bổ sung, tổng kết, khái quát hoá, chuẩn hóa kiến thức, kiểm tra kết quả, nhận xét, đánh giá và thực hiện các công việc cần thiết khác. Việc xây dựng kiến thức vật lí cụ thể được thực hiện theo tiến trình như sau: [1] - Nêu các sự kiện mở đầu (đề xuất vấn đề) Sự kiện mở đầu được đặt ra với yêu cầu phải xuất phát từ cái đã biết và nhiệm vụ cần giải quyết, từ đó làm nảy sinh nhu cầu về một cái còn chưa biết, về một cách giải quyết không có sẵn, nhưng hy vọng có thể tìm tòi, xây dựng được. Ngay sau khi nêu các sự kiện mở đầu, GV cần làm bộc lộ những quan niệm sẵn có của HS. Mục đích của việc làm bộc lộ quan niệm sẵn có của HS là để GV biết được mức độ hiểu biết của HS (đúng hay sai; nông hay sâu; chính xác hay chưa chính xác...) về hiện tượng định nghiên cứu. Có thể thực hiện tốt bước này bằng cách GV đặt ra những câu hỏi thuộc loại: Vì sao? Thế nào? những câu hỏi này đòi hỏi phải được trả lời bằng những quan niệm trước đó của HS về vấn đề đang nghiên cứu hoặc GV có thể đưa ra một số quan niệm, trong đó có cả những quan niệm sai lẫn quan niệm đúng để HS lựa chọn. - Xây dựng mô hình - giả thuyết Đây là giai đoạn quan trọng và khó khăn, vì trong giai đoạn này tri thức về hiện tượng cần nghiên cứu được xây dựng, tư duy trực giác của HS giữ vai trò chủ đạo. Để giải quyết vấn đề đặt ra, phải suy đoán được điểm xuất phát để từ đó có thể tìm được lời giải; chọn hoặc đề xuất mô hình có thể vận hành được để đi tới cái cần tìm; hoặc phỏng đoán các biến cố thực nghiệm có thể xảy ra mà nhờ đó có thể khảo sát thực nghiệm để xây dựng cái cần tìm. Trong trường hợp nội dung kiến thức vật lí là mối liên hệ phức tạp giữa các đại lượng mà HS khó nhận thấy, thì GV có thể định hướng, gợi ý cho HS về mối quan hệ giữa các đại lượng, còn mối quan hệ đó tuân theo quy luật nào thì nên để HS tự đưa ra. - Suy luận hệ quả ...