Thoát nước đô thị bền vững

Thoát nước và xử lý nước thải, vệ sinh môi trường là những nội dung quan trọng trong quy hoạch, xây dựng và quản lý đô thị. Tại các khu vực đang đối mặt với tình trạng hạ tầng thấp kém, môi trường bị ô nhiễm, bệnh tật lây lan, úng ngập hay lụt lội, người ta lại càng thấy tầm quan trọng của lĩnh vực này. Đối với các khu đô thị, điểm dân cư mới, chất lượng hệ thống hạ tầng kỹ thuật, trong đó có thoát nước mưa, nước thải, góp phần quyết định tính hấp dẫn...
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Thoát nước đô thị bền vững Thoát nước đô thị bền vững1. ĐẶT VẤN ĐỀThoát nước và xử lý nước thải, vệ sinh môi trường là những nội dung quan trọng trongquy hoạch, xây dựng và quản lý đô thị. Tại các khu vực đang đối mặt với tình trạng hạtầng thấp kém, môi trường bị ô nhiễm, bệnh tật lây lan, úng ngập hay lụt lội, người talại càng thấy tầm quan trọng của lĩnh vực này.Đối với các khu đô thị, điểm dân cư mới, chất lượng hệ thống hạ tầng kỹ thuật, trongđó có thoát nước mưa, nước thải, góp phần quyết định tính hấp dẫn đối với kháchhàng, cũng như sự phát triển bền vững của khu đô thị đó về lâu dài.Ở Việt Nam, cho đến nay, đã có khoảng 760 đô thị. Tỷ lệ các hộ đấu nối vào mạnglưới thoát nước đô thị nhiều nơi còn rất thấp. Các tuyến cống được xây dựng và bổsung chắp vá, có tổng chiều dài ngắn hơn nhiều so với chiều dài đường phố, ngõ xóm.Nhiều tuyến cống có độ dốc kém, bùn cặn lắng nhiều, không ngăn được mùi hôi thối.Nhiều tuyến cống lại không đủ tiết diện thoát nước hay bị phá hỏng, xây dựng lấnchiếm, gây úng ngập cục bộ. Úng ngập thường xuyên xảy ra nhiều nơi về mùa mưa.Nước thải nhà vệ sinh phần lớn chảy qua bể tự hoại rồi xả ra hệ thống thoát nướcchung tới kênh, mương, ao hồ tự nhiên hay thấm vào đất. Nước xám và nước mưachảy trực tiếp ra nguồn tiếp nhận. Mới chỉ có gần 10% nước thải đô thị được xử lý. Ởnhiều khu đô thị mới, mặc dù nước thải sinh hoạt đã được tách ra khỏi nước mưa từngay trong công trình, nhưng do sự phát triển không đồng bộ và sự gắn kết kém với hạtầng kỹ thuật khu vực xung quanh, nên khi ra đến bên ngoài, các loại nước thải nàychưa được xử lý, lại đấu vào một tuyến cống chung, gây ô nhiễm và lãng phí. Ngoàira, cốt san nền của nhiều khu đô thị, đường giao thông và các khu vực lân cận khôngđược quản lý thống nhất, nên gây tác động tiêu cực, ảnh hưởng lẫn nhau. Phí thoátnước hay phí bảo vệ môi trường do nước thải quá thấp, không đủ trang trải chi phíquản lý.Biến đối khí hậu cũng đang ngày càng trở thành những thách thức rất lớn đối với côngtác quy hoạch đô thị và xây dựng các hệ thống hạ tầng kỹ thuật, nhất là ở các đô thịven biển. Theo nghiên cứu của Ngân hàng Thế giới năm 2008, đến năm 2050, mựcnước biển ở Việt Nam sẽ dâng cao thêm 30 cm. Biến đổi khí hậu còn dẫn đến nhữnghệ quả như lượng mưa tăng, chế độ thủy văn đô thị trái với quy luật... ảnh hưởng lớnđến việc thu gom và tiêu thoát nước thải, nước bề mặt.2. CÁC PHƯƠNG THỨC TIẾP CẬN VÀ MÔ HÌNH TỔ CHỨC THOÁTNƯỚC CHO CÁC ĐÔ THỊ VIỆT NAMThoát nước và xử lý nước thải bền vững cho các đô thịNước thải có thể được thu gom và xử lý trong các loại hệ thống thoát nước chung,riêng, nửa riêng hay hỗn hợp, theo các mô hình tổ chức thoát nước tập trung hay phântán. Hệ thống thoát nước tập trung thường được xây dựng cho các khu trung tâm đôthị, có mật độ dân số cao, có điều kiện xây dựng đồng bộ. Tuy nhiên, phương thứcthoát nước truyền thống này có nhiều hạn chế, vì thế, ngày nay trên thế giới khuyếnkhích áp dụng mô hình phân tán, đặc biệt là cho các khu đô thị mới, các vùng ven đô,nông thôn với các công trình thu gom, xử lý, xả hay tái sử dụng nước thải cho các hộriêng lẻ (giải pháp tại chỗ) hoặc khu dân cư (giải pháp phân tán theo cụm). Mô hìnhnày có những ưu điểm:- Giảm chi phí đầu tư xây dựng, vận hành và bảo dưỡng do tránh được các tuyến cốngthoát nước dài, đường kính và độ sâu lớn, các trạm bơm nước thải;- Cho phép sử dụng các giải pháp công nghệ đơn giản, chi phí thấp, tận dụng triệt đểcác điều kiện tự nhiên để xử lý nước thải, do phân tán được quỹ đất yêu cầu. Các môhình quản lý, cơ chế tài chính áp dụng cũng rất linh hoạt tùy theo điều kiện cụ thể.- Dễ quy hoạch và thực hiện quy hoạch. Cho phép phân đợt xây dựng, đầu tư các hợpphần kỹ thuật từng bước theo khả năng tài chính. Quy mô đầu tư cũng sát với yêu cầuhơn, tránh lãng phí.- Cho phép tái sử dụng tại chỗ nước thải sau xử lý (rửa, tưới, bổ cập nước ngầm) vàchất dinh dưỡng tách được (bón cây trồng)... Trong một số trường hợp, có thể xử lýnước thải phân tán đạt mức độ xả ra môi trường, mạng lưới thoát nước mưa, nhờ vậytiết kiệm đáng kể chi phí xây dựng và quản lý đường cống thoát nước.Thoát nước bề mặt bền vững cho các đô thị (SUDS)Quá trình đô thị hóa đã gây những tác động xấu đến quá trình thoát nước tự nhiên:dòng chảy tự nhiên bị thay đổi, quá trình lưu giữ tự nhiên dòng chảy bằng các thảmthực vật và đất bị mất đi, và thay vào đó là những bề mặt phủ không thấm nước nhưmái nhà, bê tông, đường nhựa, làm tăng lưu lượng dòng chảy bề mặt (Hình 1.a).Những dòng chảy này thường bị ô nhiễm do rác, bùn đất và các chất bẩn khác rửa trôitừ mặt đường. Lượng nước và cường độ dòng chảy tăng tạo nên sự xói mòn và lắngbùn cặn. Tất cả những yếu tố này gây những tác động xấu đến môi trường, úng ngập,ảnh hưởng đến hệ sinh thái dưới nước.Các hệ thống thoát nước truyền thống thường được thiết kế để vận chuyển nước mưara khỏi nơi phát sinh càng nhanh càng tốt. Chi phí cho xây dựng và vận hành, bảodưỡng các đường cống thoát nước thường rất lớn, trong khi công suất của chúng lạichỉ có giới hạn và không dễ nâng cấp. Cách làm này dẫn đến nguy cơ ngập lụt, xóimòn đất và ô nhiễm ở vùng hạ lưu tăng. Việc dẫn dòng chảy bề mặt đi xa và thải cònlàm mất khả năng bổ cập tại chỗ cho các tầng nước ngầm quý giá.Phát hiện và khắc phục những tồn tại trên, gần đây, người ta đã nghiên cứu và áp dụngcác giải pháp kỹ thuật thay thế, theo phương thức tiếp cận mới: hướng tới việc duy trìnhững đặc thù tự nhiên của dòng chảy về dung lượng, cường độ và chất lượng; kiểmsoát tối đa dòng chảy từ nguồn, giảm thiểu tối đa những khu vực tiêu thoát nước trựctiếp, lưu giữ nước tại chỗ và cho thấm xuống đất, đồng thời kiểm soát ô nhiễm. Đóchính là những nguyên lý của SUDS.Cách tiếp cận của thoát nước mưa bền vững SUDS là thoát chậm, không phải thoátnhanh, để tránh lượng mưa tập trung lớn trong thời gian ngắn. Tiết diện cống sẽ khócó thể đáp ứng nếu lượng mưa lớn, tốn kém mà nước vẫn tr ...