Tín ngưỡng liên quan đến nông nghiệp của người Sán Dìu ở huyện Đồng Hỷ, Thái Nguyên

Tín ngưỡng là một hình thức văn hóa đặc trưng của con người; ra đời cùng với quá trình tồn tại và phát triển của nhân loại. Đối với người Sán Dìu ở huyện Đồng Hỷ, một địa phương nằm ở khu vực Trung du miền núi phía Bắc, hoạt động kinh tế chủ yếu là nông nghiệp với điều kiện sản xuất còn nhiều hạn chế, điều kiện tự nhiên khó khăn.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Tín ngưỡng liên quan đến nông nghiệp của người Sán Dìu ở huyện Đồng Hỷ, Thái NguyênMai Thị Hồng VĩnhTạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ105(05): 75 - 79TÍN NGƯỠNG LIÊN QUAN ĐẾN NÔNG NGHIỆP CỦA NGƯỜI SÁN DÌUỞ HUYỆN ĐỒNG HỶ, TỈNH THÁI NGUYÊNMai Thị Hồng Vĩnh*Trường Đại học Khoa học – ĐH Thái NguyênTÓM TẮTTín ngưỡng là một hình thức văn hóa đặc trưng của con người; ra đời cùng với quá trình tồn tại vàphát triển của nhân loại. Đối với người Sán Dìu ở huyện Đồng Hỷ, một địa phương nằm ở khu vựcTrung du miền núi phía Bắc, hoạt động kinh tế chủ yếu là nông nghiệp với điều kiện sản xuất cònnhiều hạn chế, điều kiện tự nhiên khó khăn. Do đó, tôn giáo tín ngưỡng, đặc biệt tín ngưỡng liênquan đến sản xuất nông nghiệp chiếm một vị trí quan trọng trong đời sống tộc người. Các hoạtđộng tín ngưỡng liên quan đến sản xuất nông nghiệp là một nhân tố quan trọng cấu thành nên đờisống tinh thần của cộng đồng dân tộc Sán Dìu.Từ khóa: tôn giáo tín ngưỡng, văn hóa tinh thần, tín ngưỡng nông nghiệp, Đồng Hỷ.VÀI NÉT VỀ NGƯỜI SÁN DÌU *Người Sán Dìu sang Việt Nam từ khoảngcuối đời Minh, đầu đời Thanh, vào thế kỷXVII thành từng đợt, từng nhóm. Lê QuýĐôn trong Kiến văn tiểu lục đã nhắc đến cưdân này dưới tên gọi là Sơn Man, phổ biếnvới tên gọi là Trại Đất, Mán Quần Cộc. Họ cưtrú ở vùng chân núi và vùng đồi suốt một dải ởmiền trung du Bắc Bộ, rải rác từ Hà Cối, TiênYên, Móng Cái, Đầm Hà, Đồng Triều (QuảngNinh), từ đó một nhóm tách ra ở Chí Linh (HảiDương), đại bộ phận nay ở Lục Ngạn, LụcNam, Lạng Giang (Bắc Giang), qua TháiNguyên, Phú Thọ, Vĩnh Yên lên đến TuyênQuang. Họ sống xen kẽ với các cư dân trongvùng kề cạnh người Kinh, nên ở họ có hiệntượng đa ngữ, đa văn hóa. Ở tỉnh Thái Nguyên,người Sán Dìu cư trú tập trung đông nhất làhuyện Đồng Hỷ người Sán Dìu ở Đồng Hỷ có16.322 người chiếm hơn 15% dân số toànhuyện (106.769 người).Người Sán Dìu ở Việt Nam nói chung vàhuyện Đồng Hỷ nói riêng, là những cư dânlàm nghề nông trồng lúa nước ở vùng nhiệtđới gió mùa. Ngay từ thời xa xưa, con ngườiở đây cũng như nhiều tộc người khác chịu ảnhhưởng của quan niệm vũ trụ luận nguyên sơâm – dương tương khắc tương sinh, sự giaohòa đầy bí ẩn giữa âm dương là nguồn gốc*Tel: 0982050611; Hongvinh.dhkhtn@gmail.comsản sinh ra con người và vạn vật của vũ trụ.Hơn thế nữa, trong điều kiện xã hội cổ truyềncòn lạc hậu, với sự trắc trở và khắc nghiệt củalụt bão, hạn hán, thiên tai, con người đành bấtlực và hướng sự trợ giúp vào thần linh, maquỷ, như câu ca dao của người Việt: “Trôngtrời, trông đất, trông mây; Trông mưa, trônggió, trông ngày, trông đêm”, chính là phảnánh sự bất lực của con người.Và từ đó, hàng loạt nghi lễ, ma thuật về nôngnghiệp ra đời. Đúng như quan niệm củaS.A.Tôcarep khi ông bàn tới nguồn gốc của lễnghi nông nghiệp: “Nguồn gốc này chính làsự bất lực của con người trồng trọt. Câytrồng không phải bao giờ cũng đượcmùa,mùa màng bị phụ thuộc vào những điềukiện mà con người viện đến sự phù trợ, giúpđỡ việc trồng cấy, từ đó các nghi lễ ma thuậtra đời” [4, tr.84].Ở người Sán Dìu cũng như nhiều tộc ngườithiểu số khác ở vùng núi, lễ nghi nông nghiệpdiễn ra ở hầu khắp các công đoạn. Trong phạmvi bài viết này, dựa trên nguồn tư liệu thànhvăn đặc biệt là kết quả của chuyến điền dã thựctế tại địa phương chúng tôi tập trung khôi phụclại các hoạt động tín ngưỡng trong sản xuấtnông nghiệp bao gồm: tín ngưỡng liên quanđến trồng trọt và chăn nuôi cũng như một sốkiêng kỵ có liên quan nhằm góp phần tìm hiểuvề đời sống tín ngưỡng của người Sán Dìu ởhuyện Đồng Hỷ, tỉnh Thái Nguyên.7580Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyênhttp://www.lrc-tnu.edu.vnMai Thị Hồng VĩnhTạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆMỘT SỐ TÍN NGƯỠNG LIÊN QUAN ĐẾNNÔNG NGHIỆPTín ngưỡng liên quan đến nông nghiệp củangười Sán Dìu đã có từ lâu đời. Mặc dù ngàynay nó không còn y nguyên như thủa ban sơ,nhưng phải thừa nhận rằng, chừng nào cơ sởnhận thức và cơ sở kinh tế - xã hội của tínngưỡng còn tồn tại thì nó còn đóng vai tròquan trọng trong đời sống của đồng bào. Cáctín ngưỡng nông nghiệp thường được tiếnhành dựa theo chu kỳ mùa vụ của làng xómbình an. Những tín ngưỡng này được sử dụngnhư một “vũ khí” để chống chọi với nhữngkhó khăn trong sản xuất đặc biệt là điều kiệntự nhiên.Ở người Sán Dìu, tín ngưỡng này tập trung ởmột số hình thức chính sau:Lễ ra đồng: Nghi lễ này thường được tổ chứcvào khoảng thời gian từ những ngày đầu củatháng giêng hàng năm tùy từng nơi có sự khácnhau, chẳng hạn trong cùng một xã Linh Sơnnhưng xóm Thông Nhãn tổ chức vào mồng 5tết; xóm Thanh Chử tổ chức vào mồng 8 tết...Sau những ngày đón tết vui vẻ, để bắt đầumọi công việc, đặc biệt là công việc đồng ángtrong năm mới, người Sán Dìu tiến hành tổchức lễ cúng các vị Thành hoàng tại đình làngvới mục đích làm vừa lòng mong tiếp tụcđược các lực lượng siêu nhiên phù hộ.Các hộ dân trong làng hàng năm thay phiênnhau đứng ra lo liệu lễ vật. Sau khi mâm lễđược đặt lên, ông chủ nhang ...