Tính độc lập của ngân hàng trung ương ở Việt Nam

Cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu được khởi nguồn từ Mỹ đã gây suy thoái kinh tế ở nhiều quốc gia. Một loạt các ngân hàng ở Mỹ được ví như những con khủng long tài chính giãy chết, phá sản và hiện tượng này lan sang nhiều nước trên thế giới. Các ngân hàng ở Việt Nam cũng có thể bị phá sản như vậy nếu không có sự can thiệp thích đáng từ phía Ngân hàng Trung ương (NHTW) - ở Việt Nam là Ngân hàng Nhà nước Việt Nam (NHNNVN). ...
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Tính độc lập của ngân hàng trung ương ở Việt Nam Tính độc lập của ngân hàng trung ương ở Việt Nam Cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu được khởi nguồn từ Mỹ đã gây suy thoái kinh tế ở nhiều quốc gia. Một loạt các ngân hàng ở Mỹ được ví như những con khủng long tài chính giãy chết, phá sản và hiện tượng này lan sang nhiều nước trên thế giới. Các ngân hàng ở Việt Nam cũng có thể bị phá sản như vậy nếu không có sự can thiệp thích đáng từ phía Ngân hàng Trung ương (NHTW) - ở Việt Nam là Ngân hàng Nhà nước Việt Nam (NHNNVN). Với vị thế “kép” là một định chế tài chính, cung ứng các dịch vụ ngân hàng; đồng thời là cơ quan quản lý Nhà nước chuyên ngành trong lĩnh vực tiền tệ, tín dụng, ngân hàng, thông qua hoạt động, NHTW cảnh báo sự an toàn cho hệ thống ngân hàng, tránh được tác động lan tỏa của cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu. Để quản lý tốt lĩnh vực ngân hàng, Luật NHNNVN cần trao cho NHNNVN hai vị trí song hành nêu trên và tạo tính độc lập cho nó. Sự độc lập này thể hiện ở các mặt: 1. Vị trí pháp lý độc lập Vị trí pháp lý độc lập t ưởng chừng được thể hiện rõ nét trong luật về NHTW ở Việt Nam (Luật NHNNVN năm 1997, được sửa đổi, bổ sung năm 2003). Điều 1 của Luật NHNNVN khẳng định vị trí pháp lý của NHNNVN là cơ quan của Chính phủ (cơ quan ngang bộ) và là NHTW của Nhà nước Việt Nam. Dự thảo 4 Luật NHNNVN đang được soạn thảo cũng quy định theo hướng này. Nhưng thực tiễn đã cho thấy, khi NHNNVN là cơ quan của Chính phủ thì hoạt động của NHNNVN phụ thuộc rất nhiều vào Chính phủ và vị trí pháp lý là NHTW của một quốc gia bị lu mờ. Gần như mọi hoạt động của NHTW đề u phải được sự cho phép của Chính phủ (hoạt động phát hành tiền, thực hiện chính sách tiền tệ quốc gia, hoạt động cho vay ngân sách trung ương, bảo lãnh cho các doanh nghiệp vay vốn nước ngoài, cho vay các tổ chức tín dụng trong trường hợp đặc biệt). ở đây, NHNNVN chỉ được coi như là cơ quan quản lý hành chính nhà nước, giống như các bộ khác, chứ không phải là một thiết chế đặc biệt dù tổ chức, hoạt động của NHNNVN ảnh hưởng rất lớn đến tính an toàn của hệ thống ngân hàng, sự ổn định của giá trị đồng tiền, an ninh tiền tệ của một quốc gia. Luật NHNNVN chưa thể hiện được quyền tự chủ, tính độc lập của ngân hàng này trong việc hoạch định và thực thi các vấn đề về chính sách tiền tệ quốc gia. Trong khi đó, cần phải khẳng định rằng, một NHTW hiện đại phải có tính độc lập về vị trí pháp lý, nhân sự, cơ cấu tổ chức, quản lý, điều hành, mục tiêu và về hoạt động của mình, trong đó sự độc lập về vị trí pháp lý được đặt lên hàng đầu. Khi nói đến vị trí pháp lý của bất kỳ một chủ thể nào trong xã hội là đề cập đến chỗ đứng, vị thế, vai trò của chủ thể đó trong xã hội được thể chế hoá bằng pháp luật. Đối với NHTW, vị trí pháp lý được xác định trong mối quan hệ với các thiết chế khác như Chính phủ, Quốc hội. Trên thế giới hiện nay có hai mô hình NHTW chủ yếu là NHTW độc lập với Chính phủ, trực thuộc Quốc hội và NHTW trực thuộc Chính phủ. Việt Nam theo mô hình thứ hai. Vị trí của NHTW bị chi phối bởi vai trò của nó đối với hệ thống ngân hàng và nền kinh tế của cả nước. Ngược lại, vai trò này có được phát huy hay không lại phụ thuộc vào vị trí của NHTW trong cơ cấu tổ chức bộ máy của Nhà nước. ở nước ta, từ khi thành lập cho đến nay, NHNNVN luôn là một cơ quan của Chính phủ: tổ chức, hoạt động của nó chịu sự điều chỉnh rất lớn của Chính phủ. Điều đó phần n ào làm giảm tính linh hoạt trong việc điều hành thực hiện chính sách tiền tệ quốc gia (CSTTQG). Trong khi đó, CSTTQG tác động tới mọi chủ thể trong nền kinh tế, hoạt động ngân hàng - lĩnh vực quản lý của NHTW là lĩnh vực nhạy cảm, nếu có sự can thiệp mạnh từ Chính phủ sẽ ảnh hưởng tới hiệu quả quản lý. Ngoài ra, Việt Nam đã gia nhập WTO, các cam kết trong lĩnh vực ngân hàng, tài chính không dễ được thực hiện, năng lực cạnh tranh của các ngân hàng thương mại khó được nâng cao nếu thiếu tính độc lập trong vị trí pháp lý của NHTW. Do đó, Luật NHNNVN mới nên quy định NHTW có vị trí pháp lý độc lập với Chính phủ. Có nh ư vậy mới bảo đảm được sự linh hoạt, mềm dẻo, minh bạch trong điều hành thị trường tiền tệ của NHTW, bảo đảm được sự ổn định giá trị đồng tiền trong nền kinh tế. 2. Độc lập trong lựa chọn nhân sự, cơ cấu tổ chức và quản trị điều hành Ngoài vị trí pháp lý độc lập, tính độc lập của NHTW còn thể hiện trong việc lựa chọn nhân sự, quyết định cơ cấu tổ chức, quản trị điều hành của ngân hàng. Điều này có nghĩa NHTW phải có quyền tự chủ trong việc lựa chọn bộ máy quản trị, điều hành sao cho hợp lý nhất, nhằm thực hiện hiệu quả các chức năng, nhiệm vụ theo luật định. Có thể nói, đây là vấn đề hết sức nhạy cảm, gắn với tính tự chịu trách nhiệm của NHTW. Luật NHNNVN và Dự thảo 4 Luật NHNNVN đều thiết kế việc quản trị theo mô hình thủ trưởng chế. Nếu quản trị theo mô hình này (Thống đốc toàn quyền và là người chịu trách nhiệm duy nhất) như hiện nay ở nước ta có thể sẽ gây ra những hậu quả, thiệt hại nhất định cho nền kinh tế khi hệ thống ngân hàng lâm vào tình trạng khủng hoảng vì một người không bao giờ có thể hiểu biết được mọi vấn đề. Vì vậy, theo chúng tôi, Luật NHNNVN cần phải được xây dựng theo hướng có sự tách bạch giữa điều hành và quản trị. Điều hành NHTW được thực hiện bởi Ban điều hành, còn quản trị nên được thực hiện bởi Hội đồng quản trị (hoặc Hội đồng quản lý) NHTW. Hội đồng quản trị l à cơ quan hoạch định chính sách trong lĩnh vực tiền tệ, làm việc theo nguyên tắc tập thể, còn Ban điều hành có trách nhiệm đưa các chính sách đó vào cuộc sống. Nếu NHTW được thiết kế theo mô hình quản trị này sẽ tạo ra được phương thức quản trị ngân hàng mang tính tổng thể, định hướng chiến lược lâu dài, tránh được hiện tượng thụ động, mang nặng tính hành chính và mệnh lệnh trong điều hành. Bên cạnh đó, hoạt động của Ban điều hành cũng phải bảo đảm tính minh bạch thông qua các hoạt động kiểm toán, kiểm soát nội bộ của NHTW. 3. Độc lập về mục tiêu hoạt động Bên cạnh các vấn đề nê ...