Tính lịch sử riêng của nghệ thuật (*) Thái Bá Vân

Tham khảo tài liệu tính lịch sử riêng của nghệ thuật (*) thái bá vân, văn hoá - nghệ thuật, mỹ thuật phục vụ nhu cầu học tập, nghiên cứu và làm việc hiệu quả
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Tính lịch sử riêng của nghệ thuật (*) Thái Bá VânTính lịch sử riêng của nghệ thuật (*)Thái Bá Vân[...]Tôi xin phép góp thêm một ý kiến, về sự khác nhau, mà tôi cho làquan trọng, giữa lịch sử và lịch sử nghệ thuật...Để hiểu kỹ lưỡng hơn về văn hóa văn nghệ, ở tầm xa, hội thảo chúng tacó nói nhiều đến lịch sử.Tôi xin phép góp thêm một ý kiến, về sự khác nhau, mà tôi cho là quantrọng, giữa lịch sử và lịch sử nghệ thuật.1. Đó là: lịch sử nói chung phán xét những gì đã qua, nhưng lịch sửnghệ thuật thì phán xét những gì còn lại. Khi các nhà lịch sử nói về chếđộ nô lệ hay phong kiến, là nói đến một cái gì đã vĩnh viễn qua đời,không bao giờ quay trở lại. Nó là một xác chết của nhân lọai. Nhưngkhi các nhà lịch sử nghệ thuật nói đến trống đồng Đông Sơn hay tượngHy Lạp, nghệ thuật Phật giáo ở nước Đại Việt hay nghệ thuật vươngtriều Lu-I XV, là bàn đến một cái gì đang còn, đang sống, đang thởcùng chúng ta và hy vọng còn lưu truyền tận nhiều đời cho con cháu.Đối tượng phán xét là một xác chết hay đối tượng phán xét là một đờisống, cần được tiến hành trên những tương quan nhân bản và nghềnghiệp hòan tòan khác nhau, là bởi nó nhằm những yêu cầu và mụcđích người khác nhau: Thái độ của những bác sĩ mổ xác chết để truytìm căn bệnh không phải là thái độ của người thầy thuốc mổ một mạngngười để cứu chữa và kéo dài sự sống.Đời sống tinh thần đẹp đẽ của một nền nghệ thuật, một tác phẩm nghệthuật, nghĩa là một tâm hồn nghệ sĩ, bao giờ cũng là cái bù đắp mà nềnvăn minh nào cũng cầu mong được cộng thêm vào, được nhân thêm lênnhiều lần cho sức khỏe của chính mình.Trái lại, những vướng mắc và bệnh tật của những quan hệ lịch sử đãtàn, dù là kinh tế hay chính trị, sản xuất hay đạo dức, là cái mà bất kỳthời đại nào cũng a công xua đuổi.2. Nếu lịch sử xã hội, ịch sử các nền văn minh và khoa học có sự tiếnhóa tuần tự từ thấp lên cao, về hình thức cũng như nội dung, như mộtmũi tên bay về phía trước, không trở lại, thì lịch sử nghệ thuật, bằngnhững biến đổi của cách biểu đạt và xây dựng hình tượng của mình,như một ngôn ngữ của cái đẹp, lại không như vậy. Người ta không thểnói điêu khắc Hy Lạp là kém hay thấp hơn điêu khắc thời cổ 9oiển,mặc dù nó cách xa nhau trên 20 thế kỷ văn minh. Cũng không thể nóihội họa nhà Tống là lạc hậu hơn hội họa hiện đại phương Tây bởi nóthua bao nhiêu tầng lớp khoa học. thơ ông Nguyễn Du là cái khôngphải để so sánh với thơ Maiakôpxki. Bảo rằng văn minh càng cao, thìnghệ thuật càng tài, càng đẹp, là điều nhầm.Lịch sử nghệ thuật là lịch sử của những cách nhìn thế giới. và ý nghĩacũng như giá trị của một tác phẩm nghệ thuật là ở sự thấu đáo của cáinhìn đó, linh diệu ngay trên luống cày thẩm mỹ của mình.Trong khi đi cùng các nền văn minh tiệm tiến, nghệ thuật có sự vậnđộng riêng của chính mình, xoay vần bằng chính cái trục bản ngã củamình, luôn tìm thế đối xứng, soi gương trước hiện tại. Chính ở đó nghệthuật giữ kín trong mình cái bí mật thâm sâu của sáng tạo, bảo tồn cáinguyên bản ý nghĩa người, bình đẳng trước mọi hiện thực và thời gian.Picasso có nói: Tôi không tiến lên đâu cả, tôi là hiện tại.Nhưng ta cần nhắc lại cái hình ảnh những vòng lò xo nối tiếp lên caocủa Mác. Đúng là tranh trừu tượng Âu Mỹ có cái gì tương tự như thưpháp Á Đông, chủ nghĩa Lập thể có gì tương tự như tượng châu Phiđen, nhưng không bao giờ trùng lặp ngay chính cái đó cả. Nghệ thuậtnhư kẻ tu thiền đắc đạo, qua một khỏang cách vô tận của thời gian vàkhông gian, một vòng chiêm nghiệm khác xa lắc trong tâm linh. Conmèo vẫn hao hao như con hổ, nhưng con mèo chưa bao giờ là con hổ.Chỗ rất gần nhau trong một bút pháp và hình thái nghệ thuật chính làchổ rất khác, và xa nhau trong ứng xử cuộc đời.Sự tiến bộ của nghệ thuật cần được tìm trong mục đích người của nó.3. Buộc phải hiểu là một chuổi liên tục trong thời gian để xã hội cũngnhư nghệ thuật có được lịch sử của nó.Nhưng cái chuỗi liên tục của nghệ thuật Việt Nam lại chỉ có thể nhậnđịnh được qua những đứt đọan và vắng thiếu. Đó là đặc điểm và đó làkhó khăn của riêng ta. Trước hết, là sự đứt đọan tác phẩm. (Có 10 thếkỷ liền chưa tìm ra một tác phẩm đáng tin cậy). sau đó, là sự vắng thiếutên người (từ nghệ thuật Đông Sơn đến nghệ thuật nhà Nguyễn chỉ thấycó 4 tên người làm gốm thời Mạc và một tên người làm tượng thời Lê,cộng một vài kiến trúc sư)Tôi có suy tính rằng đặc điểm đó không nhất thiết đẩy các nhà nghiêncứu nghệ thuật Việt Nam vào cái thế cô lập, phải đi tìm một con đườngđộc đạo nào đó, vừa tự mãn vừa bất lưc, mà đúng ra là hút họ vào vònglịch sử nghệ thuật đã thuần thục của nhân lọai, học hỏi và tin cậy vàonhững đúc kết già dặn kinh nghiệm của nó. Bởi vậy, tôi cho rằng mộtnguyên nhân quan trọng làm chậm và lỏng lẻo khoa nghiên cứu là mộtthời gian dài đã tự tách mình ra khỏi cái mạch lạc chung của thế giới,có ảo tưởng về một thắng lợi khoa học ngang tắt và dễ dàng.Nếu khái niệm dân gian một thời có mở cho chúng ta lối suy nghĩ tíchcực về ...