Trong phòng khách và ngoài phòng khách: vài điều thảo luận từ quan điểm của ngôn ngữ học tri nhận

Bài báo lấy ví dụ hai cụm từ “trong phòng khách” và “ngoài phòng khách” để phân tích và minh họa cho mối liên hệ giữa “góc nhìn” và ngôn ngữ của người phát ngôn. Dưới quan điểm của ngôn ngữ học tri nhận, và cụ thể hơn là khái niệm về trải nghiệm, mỗi chúng ta có một cách định vị không gian khác nhau, một phần tùy thuộc vào trải nghiệm của người nói và một phần tùy thuộc vào môi trường văn hóa của người phát ngôn. Sự khác nhau về trải nghiệm và văn hóa sẽ dẫn tới sự khác nhau trong việc sử dụng các cấu trúc, từ vựng trong ngôn ngữ khi mô tả sự vật hiện tượng.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Trong phòng khách và ngoài phòng khách: vài điều thảo luận từ quan điểm của ngôn ngữ học tri nhậnTạp chí Khoa học ĐHQGHN, Ngoại ngữ 23 (2007) 136-140 Trong phòng khách và ngoài phòng khách: vài điều thảo luận từ quan điểm của ngôn ngữ học tri nhận Nguyễn Tất Thắng* Khoa Ngoại ngữ, Trường Đại học Đà Lạt, Số 01, Phù Đổng Thiên Vương, Đà Lạt, Việt Nam Nhận ngày 05 tháng 12 năm 2007 Tóm tắt. Bài báo lấy ví dụ hai cụm từ “trong phòng khách” và “ngoài phòng khách” để phân tích và minh họa cho mối liên hệ giữa “góc nhìn” và ngôn ngữ của người phát ngôn. Dưới quan điểm của ngôn ngữ học tri nhận, và cụ thể hơn là khái niệm về trải nghiệm, mỗi chúng ta có một cách định vị không gian khác nhau, một phần tùy thuộc vào trải nghiệm của người nói và một phần tùy thuộc vào môi trường văn hóa của người phát ngôn. Sự khác nhau về trải nghiệm và văn hóa sẽ dẫn tới sự khác nhau trong việc sử dụng các cấu trúc, từ vựng trong ngôn ngữ khi mô tả sự vật hiện tượng.1. Đặt vấn đề* nhận thấy rằng khi chúng ta chỉ về một ai hay một vật gì có định vị không gian trong Ngay từ lúc còn bé, người ta đẵ bắt đầu phạm vi một căn phòng và chức năng củahọc hỏi cách nhìn nhận sự vật hiện tượng căn phòng là bếp, người Việt chúng tatrong không gian; ví dụ như trái cam ở trong thường sử dụng cụm từ dưới nhà bếp. Ví dụtủ, hay cái muỗng ở trên bàn. Mối quan hệ như để trả lời cho câu hỏi “Mẹ đâu rồi con?”không gian càng được hiểu và sử dụng rộng thì câu trả lời rất có thể là “Ở dưới nhà bếp ạ”rãi hơn trong ngôn ngữ khi người ta sử dụng cho dù về mặt địa lý, nhà bếp không có độcác trải nghiệm cụ thể trong không gian về cao thấp hơn so với vị trí của người thực hiệnmặt lý tính để mô tả hay nói về những điều cuộc đối thoại. Tương tự, ngược lại với dướimang tính trừu tượng hơn. Ví dụ, để nói một nhà bếp, là cụm từ trên phòng khách, và đôi khingười có một công việc quan trọng, một chức là một số biến thể khác, như trong phòngvụ quan trọng trong một cơ quan nhà nước, khách, ngoài phòng khách, v.v... Như vậy, ítngười ta nói người đó có một vị trí cao trong nhất đã có hai cách nhìn về một hiện tượngxã hội. Hoặc khi nói về mối quan hệ họ hàng, trong không gian. Vậy câu hỏi là tại saongười Việt chúng ta cũng hay nói là có mối người ta lại có những cách nhìn nhận khôngquan hệ gần hay xa (xem thêm Lee [1]). gian như vậy, và cách nhìn nhận không gian Trong tiếng Việt, việc sử dụng các mối đó dựa trên quan điểm nào?quan hệ không gian trong ngôn ngữ rất phổbiến (xem thêm Lý Toàn Thắng [2]). Rất dễ 2. “Góc nhìn” trong ngôn ngữ học tri nhận______* ĐT: 84-063-812808 Lý Toàn Thắng [2] có đề cập tới các định hướng không gian vật lý, định hướng không E-mail: tatthangdl@gmail.com 136 Nguyễn Tất Thắng / Tạp chí Khoa học ĐHQGHN, Ngoại ngữ 23 (2007) 136-140 137gian văn hóa xã hội và định hướng không trong cách mô tả sự vật hiện tượng trong đờigian tâm lý. Sau đó tác giả này cũng đề cập sống hàng ngày. Ví dụ như hai người, Namtới nguyên lý “dĩ nhân vi trung” (trang 93.) và Bắc, cùng ngồi trong một phòng làm việc.Tuy nhiên, bài viết này cố gắng phân tích Nam có thể cho rằng căn phòng nóng quá vàhiện tượng đề cập ở phần đặt vấn đề dựa vào cần mở cửa sổ; trong lúc đó Bắc có thể chomột luận điểm của ngôn ngữ học tri nhận mà rằng nhiệt độ như vậy là vừa, không quátác giả bài viết này tạm dịch là “góc nhìn” nóng để phải mở cửa sổ.(perspective, Langacker [3]) của người quan Với ví dụ của căn phòng trên, ta thấy cănsát và mô tả sự việc hiện tượng. phòng mà Bắc và Nam đang ngồi là một, và Trước hết, chúng ta hãy tìm hiểu “góc đó là thế giới thực. Nhưng Nam và Bắc cónhìn” trong ngôn ngữ học tri nhận là gì. Góc cảm nhận riêng về nhiệt độ của căn phòngnhìn ở đây nói đến khả năng của trí tuệ con này, và kết quả là hai người đưa ra hai câungười trong việc nhìn nhận và hiểu một sự nói khác nhau để miêu tả một hiện tượng. Rõkiện hoặc một tình huống từ nhiều góc cạnh ràng phát ngôn của Nam và Bắc chính là sựkhác nhau [3]. Mỗi người đều có cách nhìn ...