Từ sông Cầu đến Tuy Hòa - Sự thay đổi không gian phát triển kinh tế - xã hội ở Phú Yên (1887-1945)

Bài viết trình bày sông Cầu và sự phát triển của trung tâm đô thị ở Phú Yên; Tuy Hòa và sự thay đổi trung tâm phát triển kinh tế, xã hội ở Phú Yên. Để nắm chi tiết nội dung nghiên cứu mời các bạn cùng tham khảo bài viết.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Từ sông Cầu đến Tuy Hòa - Sự thay đổi không gian phát triển kinh tế - xã hội ở Phú Yên (1887-1945)Tlf SONG cAu BftiV TIJY lldA - Sif TIIAY BOI Kiioi^o GiAi iMiAx nuj^i^ Kiivii T£ - x A H 6 I d IMI1J ^ (1»U7-I945) N G O MINH SANG 1. S&ng c i u vft sU phfit t r i i n cua Nam Trung K^. Vi phfa tfiy, Viing L^mt r u n g tfim do thj dr P h u Y i n (1887-1921) gifip vdi con dudng thidn 1^, fin ngfl trpng - Sdng Cdu vdi vai trd trung tdm diim cua tinh giing nhU tfim dilm cua trychdnh chinh tung hofinh vdi 4 hUdng Ddng, Tfiy, Nam, Bie. Tfl dfiy vifc tiip flng cung nhu rflt lui Viphia ehinh quyin bdo hd Phdp, thfing eua chfnh quyin bao hf nhanh chdng khi ed1-1888, ngUdi Phfip chfnh thflc xfic Ifip hf nhflng cufc nii loan dfin ban xfl. Mftt khfic,thong chinh quyen thue dfin cl Phfl Ydn. Vung Lim nSm bdn canh thfinh An Thi,£)flng diu chfnh quyin bao bf 1ft vien Cdng phii ly Nam triiu xfiy dUng tfl thdi Minhsfl nim gifl quyen cdng chinh vft thUdng Mang, cfla Ddng thftnh An Thi thdng rachinh, v i sau thue dfin Phfip ban hftnh vinh Xufin Dfti, sd hflu cfla hiln Tien Chfiu,them quyin Ifinh sU, thay mft Khfim sfl ndi diin ra ho^t dfng trao dii, budn bfinTrung Kf chi d^o mpi hoat dfng tfl tinh trd tfip nf p gifla ngudi ban xfl vdi cfic Ifii budnxuong. Giflp vifc cd vien Phd sfl vfi cfic ngo^i qudc Hft Lan, Phfip, Hoa K^, Bo Dfioquan lai dflng diu mdi sd, ngfinh chuySn Nha... NhQng p h i budn bfin ngudi Hoa,mdn nhu gifim binh, thiy thuic, lye If, chu dfin ban xfl goi 1ft Khfich trfl dvlng len khipsd Difn bfio, quan thfl y... (1). Vidn Cdng sfl cfic khu vyc thufc vjnh Xufin Dfti.din thy chflc diu tien b Pbfl Ydn 1ft Tirant, Tfl gifla nfim 1888, hf thong chinhPhd sfl 1ft Groleau. Giflp vifc cho toft Cdng quyin th(e dfin tay sai ngfty cftng md rfng,sfl cdn cd cfic quan l^i ngudi Vift giii chfle ngucfi Phfip dy kiin xfiy dung din gifimvy tham tfi, phfin sU vfi thdng ngdn. binh, sd thUdng chfinh, cdng chfnh, y ti... Xufit phfit tfl nhflng toan tfnh vi chfnh phye vy cfng cudc khai thfic thufc dia sfiptri, quSn sfl vft quyin lgi kinh ti, chfnh tdi, chfnh quyin bao hf nhfin ra Viing Liraquyen bao by chpn Vflng Lfim lfim ndi tpa khdng phfl hpp d i dfit mft chfnh quyen quylac tda Cdng sfl diu tifin b Phfl Yfin. Vung md ldn vft lfiu dfti. Thftng 2-1889 (2), chinhLim n^m trong vinh Xufin Dfii vfla lfi quyin thuc dfin Phfip ddi tda Cdng sfl rathfldng cang vfi qufin cang quan trong b lfing Phflde L^ (Sdng Ciu) vft ddng 5 dfiy ThS. Trudng Dai hpc Thu Diu MftTO sOng CAu din Tuy Ijda - stf thay ddi...cho tdi ngfty thuc dan Phfip cfio chung. Vifc thay t h i quan B i Chinh dflng diu tinhdi ddi toft Cdng sfl cua chfnh quyin bao hf Phfl Yen. 6 tinh dudng cd 2 ty: Ty phien vftnh^m phuc vu y do cai tri lfiu dfii, cflng vdi ty niit. Dflng diu ty phidn lfi quan Thdngdo 1ft nhflng chfnh sfich khai thfic thufc dja phfin, bao gdm cac tfto lai, ll, hf, cdng,se dupc trien khai tren khfip dia bfin tinh nhifm vy giflp vifc eho quan Tuin vu. TyPhfl Yen. niit giflp vifc cho quan an sfit, diu ty 1ft Su kifn nfiy kdo theo hftng loat cac sd quan Kinh ljch. Mdi ty c6 cac Thfla phfii vftvdi nhiiu phdng, ban lin lUdt di ddi vi tinh Hftu bo giflp vifc. Vi vd quan cd Di die,ly Sdng Ciu. Sd gifim binh, dflng diu 1ft Chfinh phd Lftnh binh, Quan cd. Suit dfi,viin quan chu sd, bdn dudi 1ft cfic din lfnh Hifp quan, Ddi trudng... Chiu trfich nhifmkhi xanh 6 mdi phu, huyfn vfi cl tfn thdn, quan ly giao dye thi cfl trong tinh cd cficbudn. Dflng diu moi don 1ft vien quan Mft quan: Doc hoc coi sdc ca tinh, Giao thy phuhofic quan Hai, giflp vifc ed quan thdng trfich phu vft Huftn dao d cfip huyfn.ngdn ngfldi Viet, bin dudi 1ft dpi lfnh ban Nhu vfiy, ke tfl thfing 2-1889, Sdng Ciuxfl do nhft cim quyin An Nam cung cfip. Sd trd thfinh tinh ly Phfl Yen, la trung tamthfldng chinh trUng dung nhiiu phdng phu hfinh chinh, ndi hfi tu eua quyen dieutrfich cfic vfin d i nhu phdng quan ly xufit hftnh cfic cfip khfie d Phfl Yen. Ly giai ly donhfip cang, phdng quan ly muoi, phdng vi sao chfnh quyin thUe dfin Phap chpnthui ve budn ban, niu rUdu... ThUe dfin Sdng Ciu lfim tinh ly, theo chflng tdi, budcPhfip dat phdng quan ly xufit nhfip cang 1 diu cd hai 1^ do khien ngudi Phfip di dintham tfi, 1 thfla hftnh vft mpt so vien lai quyit dinh nfty. Thfl nhfit, vi mfit so lUpnggiup viec thflc hifn thu thue, ve sau dSt quan lai ngudi Phap ...