Vai trò của phụ nữ trong phát triển con người - nhìn từ cách tiếp cận năng lực

Xuất phát từ việc nghiên cứu, trình bày cách tiếp cận năng lực của Amartya Sen, bài viết tập trung làm rõ các vấn đề liên quan đến vai trò của phụ nữ trong phát triển con người. Qua đó, bài viết khái quát tình hình bất bình đẳng giới và vai trò tác nhân của phụ nữ trong phát triển con người ở Việt Nam; đồng thời chỉ ra các năng lực cần thiết với phụ nữ Việt Nam trong thời gian tới.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Vai trò của phụ nữ trong phát triển con người - nhìn từ cách tiếp cận năng lực Hội nghị Khoa học công nghệ lần thứ XXII Trường Đại học Giao thông vận tải VAI TRÒ CỦA PHỤ NỮ TRONG PHÁT TRIỂN CON NGƯỜI - NHÌN TỪ CÁCH TIẾP CẬN NĂNG LỰC Nguyễn Trung Thành1* 1 Trường Đại học Giao thông Vận tải, Số 3 Cầu Giấy, Hà Nội * Tác giả liên hệ: Email: trungthanh@utc.edu.vn Tóm tắt: Xuất phát từ việc nghiên cứu, trình bày cách tiếp cận năng lực của Amartya Sen, bài viết tập trung làm rõ các vấn đề liên quan đến vai trò của phụ nữ trong phát triển con người. Qua đó, bài viết khái quát tình hình bất bình đẳng giới và vai trò tác nhân của phụ nữ trong phát triển con người ở Việt Nam; đồng thời chỉ ra các năng lực cần thiết với phụ nữ Việt Nam trong thời gian tới. Từ khóa: Amartya Sen, cách tiếp cận năng lực, vai trò của phụ nữ, phụ nữ Việt Nam. 1. ĐẶT VẤN ĐỀ Vai trò của phụ nữ đã được quan tâm, đề cao và nghiên cứu ở rất nhiều công trình với nhiều góc nhìn từ kinh tế học, gia đình và giới, xã hội học, triết học, ... nhưng nhìn từ cách tiếp cận năng lực trong phát triển con người thì chưa có 1 công trình nghiên cứu riêng biệt. Nội dung cốt lõi của cách tiếp cận năng lực là trật tự xã hội được thiết lập, cần hướng tới mở rộng năng lực của con người, quyền tự do phát triển của con người để đạt được trạng thái tồn tại hay cuộc sống có ý nghĩa nhất. Trong phát triển con người, phụ nữ đóng vai trò quan trọng ở cả 3 khía cạnh: kinh tế, y tế và giáo dục. Vì vậy, khi đi xem xét vai trò của phụ nữ trong phát triển con người, đặc biệt là phụ nữ ở Việt Nam, xuất phát từ cách tiếp cận năng lực, chúng ta có thể nhìn sâu và rộng hơn vào các năng lực giúp mở rộng vai trò của phụ nữ. 2. NỘI DUNG 2.1. Cách tiếp cận năng lực của Amartya Sen Cách tiếp cận năng lực (Capability approach) lần đầu tiên được trình bày bởi Amartya Sen vào những năm 1980 và đã được sử dụng một cách rộng rãi trong lĩnh vực phát triển con người. Quan điểm cách tiếp cận năng lực của Amartya Sen cho rằng cách tiếp cận đúng đắn nhất là tạo dựng điều kiện để mọi người lựa chọn cái mà họ cho là có giá trị nhất đối với họ vào thời điểm lựa chọn. Để hiểu rõ hơn về cách tiếp cận năng lực của Amartya Sen, chúng ta cần quan tâm đến các khái niệm cốt lõi của cách tiếp cận năng lực của Amartya Sen: Các hoạt động và Năng lực [5], [7]. Khi đánh giá về chất lượng cuộc sống, Amartya Sen lập luận rằng, điều quan trọng nhất là phải xem xét những gì mọi người thực sự có thể có và hoạt động. Của cải hoặc sự giàu có mà con người có hoặc các tiện ích của chúng là một trọng tâm không -451- Hội nghị Khoa học công nghệ lần thứ XXII Trường Đại học Giao thông vận tải phù hợp bởi vì chúng chỉ cung cấp thông tin hạn chế hoặc gián tiếp về một cuộc sống sẽ như thế nào. Thuộc tính mà vật có không quan trọng bằng việc chúng ta có năng lực để sử dụng thuộc tính đó hay không. Cách tiếp cận năng lực tập trung trực tiếp vào chất lượng cuộc sống mà cá nhân thực sự có thể đạt được. Chất lượng của cuộc sống này được phân tích trong quan hệ của các khái niệm cốt lõi là “các hoạt động” và “năng lực”. + “Các hoạt động” là tổ hợp của “sự tồn tại và hoạt động” như là được nuôi dưỡng, có nơi trú ẩn, có giáo dục ... Chúng cần được phân biệt với các những thứ mà con người sử dụng để đạt được chúng. + “Năng lực” liên quan đến tổ hợp các hoạt động có giá trị mà một người có thể tiếp cận hiệu quả. Do đó, năng lực của một người đại diện cho quyền tự do thực sự của một cá nhân để lựa chọn giữa những tổ hợp hoạt động khác nhau mà người đó có lý do để coi trọng. (Trong các công trình về sau, Sen đề cập đến “năng lực” trong số nhiều thay vì một năng lực duy nhất và điều này cũng phổ biến trong các tài liệu về các năng lực rộng lớn hơn. Điều này cho phép phân tích để tập trung vào một tập hợp các hoạt động liên quan đến các khía cạnh cụ thể của cuộc sống, ví dụ, năng lực biết đọc biết viết, y tế sức khỏe hoặc tự do chính trị). Để thực hiện được các hoạt động, con người cần phải có năng lực. Có thể hiểu rằng, năng lực là một tổ hợp khả năng thực hiện các hoạt động, là sự tự do hiện thực mà con người được hưởng thụ để cuộc sống có ý nghĩa. Việc thực hiện cách tiếp cận năng lực chính là tạo điều kiện cho con người thực hiện các hoạt động thông qua việc tăng cường khả năng của con người trong quá trình thực hiện các hoạt động một cách tự do. Có thể thấy rằng, sự phát triển con người là sự phát triển năng lực. Chính cách tiếp cận phát triển con người trong Báo cáo phát triển con người lần thứ nhất năm 1990 được khởi xướng từ cách tiếp cận năng lực của Amartya Sen. Phát triển con người được coi là là quá trình mở rộng sự lựa chọn của con người. Sự lựa chọn của con người chỉ xảy ...