Văn hoá mỹ thuật không thể không sốt ruột

Mỹ thuật đương đại Việt Nam đã có một thời “bùng nổ”. Bối cảnh xã hội “đổi mới” và “mở cửa” đã mang lại khá nhiều điều kiện thuận lợi cho sinh hoạt mỹ thuật - từ chuyện sáng tác, triển lãm, mua bán tác phẩm đến “giao lưu”, “hội nhập” v.v… Trong một khoảng thời gian ngắn năm bảy năm mà số lượng “nghệ sĩ tạo hình” trên cả nước tăng lên rất nhiều. Nhiều người sống được bằng tiền bán tác phẩm. Và, một số không ít, nhanh chóng trở nên giàu có. Diện mạo nghệ thuật...
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Văn hoá mỹ thuật không thể không sốt ruột Văn hoá mỹ thuật không thể không sốt ruột Nguyên Hưng Mỹ thuật đương đại Việt Nam đã có một thời “bùng nổ”. Bối cảnh xã hội “đổi mới” và “mở cửa” đã mang lại khá nhiều điều kiện thuận lợi cho sinh hoạt mỹ thuật - từ chuyện sáng tác, triển lãm, mua bán tác phẩm đến “giao lưu”, “hội nhập” v.v… Trong một khoảng thời gian ngắn năm bảy năm mà số lượng “nghệ sĩ tạo hình” trên cả nước tăng lên rất nhiều. Nhiều người sống được bằng tiền bán tác phẩm. Và, một số không ít, nhanh chóng trở nên giàu có. Diện mạo nghệ thuật cũng thay đổi. “Đa sắc, đa hình, đa tình, đa ý” hơn. Không chỉ có hội họa Trừu tượng vẽ những gì “không rõ hình thù” trở lại. Không chỉ có hội họa Biểu hiện với “những hình thể vặn vẹo, sắc màu u uất” lên ngôi. Không chỉ có chuyện tình dục và những uẩn khúc của “cái tôi” phơi trần. Không chỉ có v.v… mà còn, du nhập những thứ như Installation, Performance, Land Art, Body Art, Video Art v.v… “khó nuốt” luôn cả với ngay chính những người đang thực hành nó. Sự phấn khởi, lạc quan lan tràn lên các mặt báo kích thích thêm cho niềm tin về sự lớn mạnh và tương lai rạng rỡ của mỹ thuật Việt Nam… Tuy nhiên, cho đến nay, hầu như ai cũng thấy, sự “bùng nổ” gây náo nức kia chỉ là chuyện phong trào, chuyện xã hội mang tính nhất thời. Nó chỉ mới là sản phẩm tự phát của bối cảnh xã hội mới, chứ hoàn toàn không phải là sản phẩm của một hay những cách thức tư duy mới. Với “tự do” có được, các nghệ sĩ có thể “muốn làm gì thì làm”. Nhưng xét đến cùng, tự do cũng là một thách thức, mà dường như các nghệ sĩ Việt Nam, phần lớn, chưa được chuẩn bị về mặt nội tại để có thể vượt qua. Họ “muốn làm gì thì làm”, nhưng đã không đóng góp được những tiêu chuẩn giá trị mới, định hình một hệ thẩm mỹ mới thích nghi với thời đại, để sự đồng hóa mỹ thuật Việt Nam thời “đổi mới” với mỹ thuật “mới” Việt Nam không phải là sự đánh tráo khái niệm-do ngây thơ hay cố tình gian lận. Trước tình trạng “rã rời” của cả nền mỹ thuật hiện nay, nhiều người đã qui kết cho sự ngưng trệ của thị trường mỹ thuật, cho sự thiếu chuyên nghiệp trong hoạt động thông tin, tuyên truyền nghệ thuật v.v… Nhưng, thực ra, vấn đề là ở ý thức, ở nội lực của từng nghệ sĩ. Không được dẫn dắt bởi một cách thức tư duy mới, số đông nghệ sĩ, đã không biết khai thác năng lượng ở đâu cho sự sáng tạo, không biết làm thế nào để bảo toàn nguồn năng lượng vốn có. Bỏ qua hiện tượng đánh đu giữa những mục đích khác nhau bên ngoài nghệ thuật phổ biến nơi khá đông nghệ sĩ, ngay ở phần “nghiêm chỉnh” nhất, mỹ thuật “mới” Việt Nam, cũng chỉ là sự đánh đu giữa các khuynh hướng ngoại nhập với nghệ thuật dân gian. Nói “đánh đu”, bởi không thấy gốc rễ, không có dấu hiệu của sự chuyển hóa thích ứng, sự thống nhất mang tính nội tại. Chỉ cần đặt cuốn Hội họa mới Việt Nam thập kỷ 90 (Trần Hậu Tuấn & Bùi Như Hương- NXB Mỹ thuật-2000) bên cạnh bất cứ cuốn sách nào điểm lại hội họa phương Tây thế kỷ 20, và chỉ cần xem phần hình ảnh minh họa, ai cũng dễ dàng nhận thấy, hội họa “mới” Việt Nam cứ như một phiên bản mờ nhạt. Có lẽ, hoàn toàn không quá khi nói, trong một diện mạo như thế, hội họa “mới” Việt Nam, cũng đúng luôn với mỹ thuật “mới” Việt Nam nói chung, vẫn chỉ là một vùng ngoại vi của mỹ thuật phương Tây. Tất cả những hình ảnh biểu trưng của cái được gọi là “văn hóa làng”, “văn hóa tâm linh”v.v… được khai thác như những chất liệu mới, mang tính “dân tộc” chỉ có ý nghĩa làm thỏa mãn sự hiếu kì văn hóa của khách du lịch, người nước ngoài nói chung, chứ không làm nên thế giá cho nó xét trên phương diện nghệ thuật. Còn tất cả những cái được gọi là “Biểu hiện”, là “Trừu tượng” v.v… mà các nghệ sĩ tự hào cho là “Hiện đại”, thực tế, chỉ có ý nghĩa tô đậm cho tính chất ngoại vi của hội họa “mới” Việt Nam mà thôi - đi sau quá xa là một, nhưng quan trọng hơn, là kém thực chất: cách vẽ mới không mang ý nghĩa của cách nhìn mới. Điều này còn thể hiện rất rõ ở một khía cạnh khác: tuy làm theo những hình thức rất mới của thiên hạ - như Pop, như Installation, như Performance v.v…- nhưng khi diễn giải, các họa sĩ vẫn dừng lại ở lăng kính Tượng trưng chủ nghĩa, thậm chí là Hiện thực hay Lãng mạn chủ nghĩa… Nói chung, mỹ thuật mới Việt Nam không có sự khai phá, tự thể hiện. Chỉ có sự đi theo, thậm chí ăn theo, nhai lại… Trước thực tế như vậy, cho đến nay, nhiều người đã đặt lại vấn đề về vai trò và trách nhiệm của phê bình. Nhưng thực ra, phê bình cũng “vậy thôi”. Thậm chí còn “tệ” hơn. Hầu như chưa có ai được chuẩn bị chu đáo cho công việc phê bình. Trên cả nước, tìm “đỏ cả mắt” cũng chẳng thấy ai đủ sức đi làm cái công việc biện biệt các giá trị trong nghệ thuật. Đa số các bài viết về mỹ thuật trên các báo, kể cả trên các tạp chí chuyên ngành và của cả các nhà gọi là “phê bình chuyên nghiệp”, nếu không phải là những bài mang tính chất giới thiệu, đưa tin thì cũng sa vào lối tán tụng hoặc bẽ bai một cách cảm tính. Nhiều bài viết cứ nhầm lẫn một cách ngô nghê trong việc đồng hóa cái đẹp trong nghệ th ...