Văn hóa Nõ Nường : LỄ HỘI NÕ NƯỜNG Ở CÁC LÀNG

Ở nước ta, vùng đồng bằng Bắc bộ xưa, những tập tục khởi nguyên từ xa xăm của lịch sử vẫn còn lưu truyền lại dấu ấn văn hóa mãnh liệt tới tận ngày nay. Trong các làng quê, có nơi dựng miếu thờ thần Nõ Nường như làng Dị Nậu và làng Tứ Xã (Phú Thọ), hoặc có làng thờ vật linh ở một nơi trong đình, vào đầu xuân mở lễ hội hèm tục: tranh cướp vật linh như quả cầu, cây đòn, bắt chệch trong chum bắt vịt dưới hồ v.v. Không rõ rang là trò chơi, vì...
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Văn hóa Nõ Nường : LỄ HỘI NÕ NƯỜNG Ở CÁC LÀNG Văn hóa Nõ Nường : LỄ HỘI NÕ NƯỜNG Ở CÁC LÀNG cuốn “Văn hóa Nõ Nường” – Dương Đình Minh Sơn Ở nước ta, vùng đồng bằng Bắc bộ xưa, những tập tục khởi nguyên từ xa xăm của lịch sử vẫn còn lưu truyền lại dấu ấn văn hóa mãnh liệt tới tận ngày nay. Trong các làng quê, có nơi dựng miếu thờ thần Nõ Nường như làng Dị Nậu và làng Tứ Xã (Phú Thọ), hoặc có làng thờ vật linh ở một nơi trong đình, vào đầu xuân mở lễ hội hèm tục: tranh cướp vật linh như quả cầu, cây đòn, bắt chệch trong chum bắt vịt dưới hồ v.v. Không rõ rang là trò chơi, vì không nhất thiết ăn thua giữa hai phe, (tranh cướp) do đó mà thiếu quy tắc rành rành, diễn ra có thể trong đình, có thể trên sân đình, có khi trong hai không gian, nhưng rõ rang có liên quan đến lễ tế trong đình, dù không hề ở trung tâm của lễ thức ấy. Những vật linh tranh cướp trong lễ hội, sau hội được đem ngâm xuống hồ lấy nước tưới ruộng. Hình ảnh Linga Yoni của người Chăm ở miền Nam được biểu tượng như hình cối xay lúa (hình 1). Không những trong lễ hội mà hàng ngày, người thập phương đến lễ bái, người ta đều lấy nước mở máng để làm phước lành, may mắn, điều đó giống như ở Hà Nội, du khách có lệ sờ đầu rùa trong Văn Miếu. Hình 1 Nó là vết tích của những lễ thức đã chìm vào dĩ vãng, đã thoát hẳn khỏi ký ức của con người tham gia lễ hội – trong những thời chưa quá xa. Nói về dòng lễ hội này, ở vùng Đoài xưa có câu ca: Bơi Đăm rước Gía hội Thầy Vui thì vui vậy không tầy rã La Bơi Đăm là hội bơi chải lớn của làng Đăm tên tục của làng Tây Tựu; rước Gía là đám rước lớn ở làng Gía tên tục của làng Yên Sở; còn hội Thầy ở núi Sài làng Thụy Khê, tỉnh Sơn Tây cũ. Song cả ba nội (bơi, rước và hội Thầy) đều không vui, chỉ vui ở hội rã La. Vậy tại sao chỉ vui ở rã La – tức là phút rã đám của hội làng La? – làng La Khê Nam tục gọi là làng Nam thuộc huyện Hoài Đức tỉnh Hà Đông cũ. Lâu nay người ta giải thích cho sự vui của rã La, đó là việc cuối lễ hội người ta “sờ soạng nhau” sau đó thì hội giải tán. Xoay quanh việc sờ soạng để người ta nảy ra nhiều tình huống khác nhau trong tiến trình của hội này, bởi do nhãn quan của từng tác giả viết. Nhưng đây là dòng lễ hội hèm tục người đời sau ở làng ấy chỉ biết làm theo từng động thái, cử chỉ hệt như nếp cũ, làm xong là thôi, cất cái sự hèm đi, không bàn tán, không nói cho ai biết, đợi sang năm mới làm lại. Hèm tục ấy như kiểu làm Đôi đũa bông trên bát cơm cúng người chết, chỉ biết làm đúng mẫu, không cần biết nội dung. Người làng ấy mà còn chỉ biết làm theo phong tục, không biết gì, nhưng người làng khác phỏng đoán nội dung mà nói ra. Người nghiên cứu ngày trước nhờ người ở làng khác nói ra mà viết thành chuyện Rã La. Theo tư liệu của cụ Toan Ánh làng La có tục thờ thần ăn trộm dâm, do đó lễ hội của làng cũng phải thực hiện theo động thái của vị thần kia. Làng La vào đám trong hai ngày mồng 6 và mồng 7 tháng Giêng âm lịch. Vào chiều mồng 6 dân làng tập trung đông đủ già trẻ, gái trai tại đình làng. Khoảng bắt đầu tối có lễ cáo tế, dâng sớ rất long trọng, vào nửa đêm tiến hành lễ mật tắt đèn, dân làng bắt chước thần mà tiến hành ăn trộm lẫn nhau, cả trong đình và ngoài sân, sau đó thì đèn sáng lại – vì lễ hội này là “hèm” cho nên ai cũng phải đi dự trừ người quá già và trẻ em. Sáng hôm sau tiến hành rước thần ăn trộm, người đi chật cả đường: kiệu bà đi trước, kiệu ông đi sau. Ở sau kiệu bà có đặt cái cối, trước kiệu ông có treo cái chày. Chủ tế đi giữa thỉnh thoảng lấy chày ông đến giã vào cối bà mấy cái, cứ mỗi lần giã xuống lại day day cái chày vào cối mấy day. Đám rước đi từ đình vòng quanh làng rồi trở về đình. Vào chiều tan hội thì có cuộc “lễ thức” rã đám (Rã La). Chủ tế ném đôi Nõ Nường ra trước đám hội để cho mọi người tranh cướp, đến độ vật linh Nõ Nường dập nát ra từng mảnh. Ai cướp được một mảnh là may mắn cả năm cho bản thân và gia đình, ngược lại ai không cướp được mảnh nào nhưng được dự vào đám hội cướp Nõ Nường là vinh dự, may mắn và vui vẻ lắm rồi. Có câu: tả tơi xem hội là vậy, và đó là cái vui của rã La. Người ta tin rằng dự hội cướp vật linh sẽ đem lại sự may mắn cả năm cho bản thân và gia đình. Lễ hội Nõ Nường các làng mở vào các ngày chẵn. Làng Đông Kị tỉnh Bắc Ninh mở hội từ ngày 30 tháng Chạp đến 10 tháng Giêng, với nhiều tục cổ và trò vui, trong đó có tục rước Nõ Nường: đi từ miếu (Bà) về đình, rồi từ đình về miếu, do một bô lão dẫn đầu. Bô lão tay trái cầm Nõ tay phải cầm Nường, vừa đi vừa hát: Cái sự làm sao cái sự thế vầy Cái sự thế nầy cái sự làm sao Hát xong hai câu ca này, ông lấy Nõ “phộc” vào Nường. Hát và làm như thế ba lần rồi nghỉ một lát, sau đó lại hát và làm tiếp. Đoàn người rồng rắn đi sau, cũng theo ông ca hát và đến chữ cuối thì nắm tay trái “phộc” vào bàn tay phải. Cuộc diễn xướng này kéo dài cho đến kết thúc đám rước. Ngoài ra, để làm thuốc phòng bệnh, người ta còn làm bánh trái theo mẫu hình Nõ Nường để dùng tron ...