Văn hóa Nõ Nường : NGUỒN GỐC KHAU KÚT

(Cuộc đại thiên di).Trích cuốn “Văn hóa Nõ Nường” – Dương Đình Minh SơnĐi đường thuyền sợ rơi Đi đường bộ sợ chết Phải chui theo đường con don Phải luồn theo đường con dím.Người Thái ra đi vào buổi cuối tuần trăng. Nhìn mặt trăng khuyết ở cuối dãy núi, họ hẹn nhau: hễ ai đến ở được phương đất nào, khi làm nhà thì dựng trên nóc một cái dấu hình mặt trăng khuyết, để sau này con cháu dễ nhận ra người đồng tộc của mình – và cái dấu hình mặt trăng khuyết ấy được gọi...
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Văn hóa Nõ Nường : NGUỒN GỐC KHAU KÚTVăn hóa Nõ Nường :NGUỒN GỐC KHAU KÚT (Cuộc đại thiên di)Trích cuốn “Văn hóa Nõ Nường” – Dương Đình Minh SơnĐi đường thuyền sợ rơiĐi đường bộ sợ chếtPhải chui theo đường con donPhải luồn theo đường con dím.Người Thái ra đi vào buổi cuối tuần trăng. Nhìn mặt trăngkhuyết ở cuối dãy núi, họ hẹn nhau: hễ ai đến ở được phươngđất nào, khi làm nhà thì dựng trên nóc một cái dấu hình mặttrăng khuyết, để sau này con cháu dễ nhận ra người đồng tộccủa mình – và cái dấu hình mặt trăng khuyết ấy được gọi là“khau cót” – Theo ngôn ngữ của người Thái – “khao” làtrắng, “cót” là ôm – ôm mối hận phải lìa quê hương ra đitrong một đêm trăng trắng. Và lâu dần người ta gọi chệchthành “khau kút”.Một thuyết khác cho rằng, vật biểu tượng ấy ngay từ đầu tênlà ‘khau kút”.Ở người Thái, tên kút còn gọi “kút piêu”, hoa văn thêu trênkhăn đội đầu của phụ nữ và tên của một số kỷ vật khác:“kút”, cụt, cọc, cột và “khau” với hình chữ V 3 góc và“khau” như khau tát nước của người Kinh. Do đó, “kút” và“khau” là biểu tượng của Po Me – Nõ Nường.Từ đó mà có chiếc “khau kút” hình mặt trăng khuyết hayhình chữ V dựng ở hai đầu nóc nhà. Ý nghĩa tâm linh về đònnóc nhà của người Kinh, mỗi đầu hồi có một hình, hình 3góc, gọi là Khu đị khi chỉ vào mặt tiền nhà hang xóm thì nhàkia sẽ bị cháy, cho nên, nhà kia phải làm vật “hèm” bằngchiếc gương tròn đặt trên ngưỡng cửa để trừ yểm lại. Ở ngườiThái quan niệm đòn nóc nhà, nhưng không có ý nghĩa chỉsang mặt tiền nhà hàng xóm là cháy nhà người ta như ngườiKinh.Một chi tiết khác phù hợp với lời nguyện ước trong việc làmdi vật “khau kút”. Theo Cầm Trọng – đó là sự kiện vào cuốithế kỷ thứ XIII – Tù trưởng Lò Lạn Chượng dẫn đoàn quânkhai khẩn đến vùng đất Mường Then – nay là thành phố ĐiệnBiên, đứng trên núi nhìn xuống lòng chảo, thấy phố ĐiệnBiên, đứng trên núi nhìn xuống lòng chảo, thấy trên nóc nhàsàn có chiếc “Khao cút” quân lính của ông reo lên: “Ôi! ởđây có người đồng tộc của ta”.Những hiện vật biểu tượng của người Thái Tây Bắc đã đượchọa sĩ Đặng Trần Sơn tổng hợp dựng trên bức tranh (hình 1);Nằm ở chính giữa là đầu của con trâu có đủ hai sừng, bêncạnh mỗi sừng chính đó lại có thêm nửa cuối của một chiếcsừng trâu nữa. Ta thấy nửa chiếc sừng trâu này rất rõ hìnhmặt trăng khuyết. Từ đây ta có thể nói nhóm ngôn ngữ Tày –Thái ở Đông Nam Á thờ thần mặt trăng. Theo nhà dân tộchọc Từ Chi, khi thấy các vùng có tục lệ chọi trâu, thờ đầutrâu có sừng thì trước hết phải nghĩ đến việc họ thờ thần mặttrăng, rồi mới nghĩ đến “con trâu là đầu cơ nghiệp” của dâncấy lúa nước. Bởi lẽ mặt trăng luôn thay đổi hình dạng vàngười Á Đông tính lịch, ngày tháng thời vụ đều dựa theo mặttrăng (trao đổi riêng).Hình 1Khau hươn, khau kút đều là vật “linh” (hèn) mang tính đẳngcấp của chủ nhà: khau hươn trang trí trong nhà của quý tộc,khau kút có tượng nam nữ tạc ở bên trong là dựng ở hai đầunóc nhà của giới thầy Mo. Còn nhà dân thường thì khôngđược trang trí khau hươn trong nhà và trên nóc nhà chỉ đượcdựng khau kút hình chữ V, nhưng không có tượng nam nữbên trong. Khau kút dựng trên nóc nhà của thầy Mo có tạctượng nam nữ là vật “hèm” bùa chú, công cụ trừ đuổi tà ma.Vật “hèm” tiếng Thái gọi là “căm dam”, linh thiêng, huyềnbí, bí hiểm. Điều không được nói ra động đến quỷ thần.Không phải dễ ai cũng biết nội dung, muốn biết phải thôngqua thần chú của thầy Mo.Bốn chiếc khau kút xếp theo hàng chéo, từ góc dưới bên tráilên đến góc trên bên phải. Phải chăng đều mang theo ý nghĩahiện thực, miêu tả quá trình trong quan hệ của nam nữ: chiếcsố 1 bên góc trái dưới, hai người tay chưa chạm nhau, chiếcthứ 2 người đặt chéo cánh tay lên nhau, chiếc thứ 3 nam nữquan hệ giao phối, chiếc thứ 4 họ đã có con. Vợ chồng quaylưng lại, đầu tựa vào nhau, bế con lên trước ngực để khoethành quả hạnh phúc của họ.Về ý nghĩa của chiếc khau kút thứ 2 trong ảnh, động thái haicánh tay của nam nữ đặt chéo nhau, thể hiện dây tình “xaipeng” (tơ hồng) đôi dây xe nhau, lâu nay gọi là dây cuộnthừng. Hình ảnh chéo tay nhau biểu tượng cho dây “xaipeng” này còn được xuất hiện trong lễ tân hôn. Đó là khi đôiuyên ương quỳ trước mặt bà mối – bà mối tay cầm nắm xôi,tay cầm quả chuối, rồi chéo tay lại, quả chuối trao cho côdâu, nắm xôi trao cho chú rể. Cô dâu chú rể cảm ơn, rồi lạybà mối hai lạy, xong cuộc thứ nhất của hôn lễ, như đã nói ởtrên. ...