Văn hóa Nõ Nường : Phần 1: KHĂN PIÊU CỦA NGƯỜI THÁI

Người Thái Đen ở Tây Bắc gọi chiếc khăn đội đầu của phụ nữ là “Piêu” – “Piêu” hay “kút Piêu” là tên của một hoa văn có trong khăn. Còn “khăn Piêu” là cách gọi của người Kinh, khi sử dụng ngôn ngữ khác đã kết hợp cả định nghĩa và giữ nguyên âm. Khăn đội đầu của phụ nữ thì hầu như dân tộc nào cũng có, song khăn “Piêu” của phụ nữ Thái ở Tây Bắc có nét độc đáo riêng....
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Văn hóa Nõ Nường : Phần 1: KHĂN PIÊU CỦA NGƯỜI THÁI Văn hóa Nõ Nường : Phần 1: KHĂN PIÊU CỦA NGƯỜI THÁI Trích cuốn “Văn hóa Nõ Nường” – Dương Đình Minh Sơn Người Thái Đen ở Tây Bắc gọi chiếc khăn đội đầu của phụ nữ là “Piêu” – “Piêu” hay “kút Piêu” là tên của một hoa văn có trong khăn. Còn “khăn Piêu” là cách gọi của người Kinh, khi sử dụng ngôn ngữ khác đã kết hợp cả định nghĩa và giữ nguyên âm. Khăn đội đầu của phụ nữ thì hầu như dân tộc nào cũng có, song khăn “Piêu” của phụ nữ Thái ở Tây Bắc có nét độc đáo riêng. Đó là bản sắc văn hóa: đường nét cân đối, màu sắc hài hòa tạo nên vẻ đẹp hấp dẫn, mang tâm hồn và thẩm mỹ của một dân tộc, qua đôi tay khéo léo làm duyên trên khăn Piêu của giới phụ nữ. Trước hết, khăn “Piêu” là vật biểu tượng của tâm linh, do giới thầy mo bảo trợ. Những hoa văn thêu trên khăn, chủ yếu biểu đạt về vòng đời của con người, với bốn mô típ chính: “kút Piêu” “xai peng” “xai khớ” và “ta leo”. Mỗi hoa văn có chức năng và nội dung riêng, như “kút Piêu” tượng trưng cho ngọn lửa sự sống và phẩm vật cao quý kính biếu bậc bề trên, “xai peng” là “dây tình” của đôi lứa, như ở đây “tơ hồng” của người Kinh. Dây “xai khớ” là hình ảnh của sức khỏe (bình thường hay ốm yếu) và “ta leo” là vật “căm” (cấm kỵ), có chức năng gần như cây “Nêu” của người Kinh. “Ta leo” thêu trên khăn Piêu sẽ trừ đuổi tà ma, bảo vệ “thần hồn” lẫn “thần xác” cho người đội. Đó là bốn “vật linh” thờ phụng của người Thái được giới phụ nữ tôn giữ trên đầu. Nét đẹp truyền thống và ý nghĩa lớn lao, sâu xa đó được hàm ẩn trong chiếc khăn Piêu, làm cho ta khâm phục không chỉ ở trình độ nghệ thuật trang trí thăng hoa mà còn ở sức mạnh của một tư duy trừu tượng và tâm hồn bay bổng, phóng khoáng của chủ nhân chiếc khăn Piêu. Hoa văn được thiết kế trên những hình xọc: vuông hoặc chữ nhật, nằm ở hai đầu khăn. Do đó, khi đội, một đầu khăn trùm trên đỉnh đầu rủ xuống trán (hình 1) và một đầu khăn thả xuống sau lưng dưới gáy là những phần hở ngoài có trang trí hoa văn, còn đoạn giữa để nguyên vải chàm thô. Hình 1 Chiếc khăn Piêu là sản phẩm của nghề dệt thủ công bằng sợi bông, khổ rộng chừng hơn hai gang tay. Vải được chọn làm khăn Piêu là những tấm vải sợi nhỏ đều, mặt vải mịn màng, họ cắt rời thành từng chiếc khăn Piêu rồi đem nhuộm màu. Kỹ thuật và quá trình nhuộm vải phải trải qua nhiều khâu, nhiều bước tuần tự khá tỷ mỷ. Nhìn chung, các bước nhuộm khăn Piêu cũng giống như nhuộm vải mặc. Để có được màu đen lý tưởng của chiếc khăn Piêu, sau khi nhuộm chàm xong người ta nhúng tấm khăn vào nước vỏ cây hoa lan, gọi là “láng”, tiếng Kinh gọi là “tôi”. Chiếc khăn đã qua bước “láng” sẽ bền màu và có được sắc độ cần thiết. Phần lớn những chiếc khăn Piêu có khuôn khổ gần bằng nhau (trừ chiếc khăn Piêu của các em gái, ngắn hơn một ít). Chiếc khăn Piêu ngắn, dài tùy thuộc vào ý thích của từng người phụ nữ, họ đo chiều dài của chiếc khăn Piêu bằng một sải tay của mình: thông thường có độ dài từ 1m50 đến 1m60 với khổ rộng 0,40cm. Chiếc khăn Piêu muốn đẹp phải do nhiều yếu tố tạo nên. Trong khi đó, chỉ màu để thêu khăn đóng vai trò quan trọng hơn cả. Nếu tấm vải làm khăn là loại dệt từ sợi bông thì chỉ để thêu khăn là loại sợi tơ tằm. Đó là loại chỉ thêu truyền thống của người Thái. Từ khi có loại chỉ thêu của nhà máy mặc dù chị em rất thích, nhưng sợi tơ tằm vẫn giữ vị trí chủ yếu. Chỉ tơ tằm vừa bền sợi, vừa bền màu, tạo nên sắc màu óng ả, nuột nà tăng thêm phần vẻ đẹp nhuần nhị của đồ án hoa văn. Chỉ tơ tằm được chị em nhuộm thành nhiều màu khác nhau. Những gam màu được dùng nhiều là xanh lá cây, đỏ tươi hay đỏ sẫm, màu tím, màu vàng hay màu hồng và màu trắng. Có vải làm khăn tốt, có chỉ màu thêu đẹp, chưa hẳn là đã có khăn đẹp. Muốn có chiếc khăn Piêu đẹp còn phải do kỹ thuật của người thêu. Hơn nữa, quan niệm về cái đẹp của chiếc khăn Piêu còn tùy thuộc vào từng vùng, từng địa phương, nhất là phụ thuộc vào khiếu thẩm mỹ và sở thích của từng người. Khăn Piêu vùng Yên Châu khác chiếc khăn Piêu vùng Mai Sơn, Sơn La hay khăn Piêu Điện Biên. Sự khác biệt đó do đồ án thêu trên khăn Piêu quy định…Người sành về khăn Piêu, khi ra chợ hoặc trong đám hội hè đông đúc, vẫn có thể phân biệt được rõ ràng khăn Piêu của từng vùng. Do đó, khi tìm hiểu vấn đề này cần phải dựa vào một chiếc khăn”Piêu” cụ thể để tránh cái chung chung. Chúng tôi lấy khăn Piêu của vùng Điện Biên làm tiêu chí. Đây là vùng theo PGS.Hoàng Lương – Đại học quốc gia Hà Nội, tác giả sách Hoa văn Thái nói “Hoa văn mang cốt cách của người Thái trên khăn “Piêu” thì vùng Điện Biên là tiêu biểu hơn cả mà ông cũng chưa có điều kiện để tìm hiểu” (trao đổi riêng). Chiếc khăn dài được chia làm bốn phần, mỗi đầu khăn lấy một phần để trang trí. Từ một phần ở đầu khăn này, trên đó dành một ô dọc ở giữa (8) để trang trí hoa văn “xai peng”. Phần còn lại của mỗi bên được chia làm bốn ô tính từ trên xuống: số (1) bốn dây xai khớ chạy dài vào giữa khăn, số (2) d ...