Văn hóa và các lý thuyết phát triển

Bài viết điểm lại một số lý thuyết tiêu biểu trong thời gian qua; lý thuyết hiện đại hóa và sự thống trị của kinh tế; các lý thuyết thay thế, lý thuyết hệ thống thế giới và lý thuyết phụ thuộc...
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Văn hóa và các lý thuyết phát triểnV¨n ho¸ vµ c¸c lý thuyÕt ph¸t triÓn Lª Xu©n Kiªu(*)L ý thuyÕt ph¸t triÓn ra ®êi víi t− c¸ch lµ mét trong nh÷ng lý thuyÕt®éc lËp tõ sau ChiÕn tranh thÕ giíi thø d©n, nh−ng còng cã nghÜa lµ sù phøc t¹p vµ sù ®a d¹ng cña cuéc sèng loµi ng−êi ®· bÞ ®¸nh mÊt. Bµi viÕt nµy ®iÓmHai. Ngay tõ khi míi h×nh thµnh, lý l¹i mét sè lý thuyÕt tiªu biÓu trong thêithuyÕt ph¸t triÓn ®· ph¶i ®èi mÆt víi v« gian qua. ∗sè quan ®iÓm kh¸c nhau. NhiÒu nhµnghiªn cøu ®Òu thõa nhËn r»ng víi sù Lý thuyÕt hiÖn ®¹i ho¸ vµ sùc¸o chung cña chñ nghÜa thùc d©n vµ ¸p thèng trÞ cña kinh tÕ häcdông nh÷ng chÝnh s¸ch ®óng ®¾n, v¨n GÇn hai thËp kû sau ChiÕn tranhho¸ “truyÒn thèng” sÏ biÕn mÊt vµ thÕ thÕ giíi thø Hai, mét lý thuyÕt ph¸tgiíi sÏ ®−îc “hiÖn ®¹i ho¸” mét c¸ch triÓn ®¬n nhÊt ®−îc gäi lµ Lý thuyÕtnhanh chãng. Quan ®iÓm nµy ®−îc hiÖn ®¹i ho¸ ®· gi÷ vÞ trÝ thèng trÞ. T¸ctr×nh bµy râ nÐt trong cuèn s¸ch nhan gi¶ næi tiÕng nhÊt cña nã lµ W. W.®Ò “Sù c¸o chung cña x· héi truyÒn Rostow víi m« h×nh ®−îc c«ng nhËn phæthèng” cña D. Lerner. Theo quan ®iÓm biÕn r»ng bÊt cø mét x· héi nµo muènnµy th× lý thuyÕt ph¸t triÓn h−íng tíi ph¸t triÓn ®−îc ®Òu ph¶i ®i qua n¨mviÖc nhÊn m¹nh ®Õn nhµ n−íc, ®Õn kÕ giai ®o¹n t¨ng tr−ëng bao gåm: giaiho¹ch, thÞ tr−êng, dßng lao ®éng, nguån ®o¹n x· héi truyÒn thèng, giai ®o¹nvèn, th−¬ng m¹i ho¸ “nh− thÓ b¶n th©n chuÈn bÞ cho sù chuyÓn ®æi, giai ®o¹nc¸c yÕu tè ®ã lµ cÊu tróc cña mét d¹ng chuyÓn ®æi, thêi kú tr−ëng thµnh vµ thêiv¨n minh cô thÓ h¬n lµ nh÷ng kh¸i ®¹i tiªu dïng ®¹i chóng ë møc ®é cao.niÖm vµ thÓ chÕ mang gi¸ trÞ toµn cÇu” X· héi ph−¬ng T©y ®−îc xem nh− lµ(1, tr.258). Khi ®ã nh×n chung, c¸c nhµ h×nh th¸i ph¸t triÓn cuèi cïng theo trËtnghiªn cøu vµ nh÷ng ng−êi ho¹t ®éng tù t¨ng tr−ëng nµy. C¸c n−íc kÐm ph¸tthùc tiÔn ph¸t triÓn th−êng bá qua c¸c triÓn ®· mÊt ®i c¬ héi cho sù t¨ngyÕu tè nh− t«n gi¸o, d©n téc hay nghÖ tr−ëng. Vµ v× vËy, sù ph¸t triÓn chØ cãthuËt vµ xem c¸c m« h×nh chÝnh trÞ vµ thÓ cã ®−îc ë nh÷ng n−íc kÐm ph¸tkinh tÕ cña hä nh− lµ m« h×nh phi v¨nho¸. ë mét gãc ®é nµo ®ã, ®©y lµ sùph¶n øng tÝch cùc víi nh÷ng quan ®iÓm (∗) ThS., ViÖn V¨n ho¸ vµ ph¸t triÓn – Häc viÖnph©n biÖt chñng téc trong chÕ ®é thùc ChÝnh trÞ – Hµnh chÝnh quèc gia Hå ChÝ Minh.32 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 3.2010triÓn th«ng qua sù truyÒn b¸ nh÷ng Nh÷ng ph©n tÝch tØ mØ cña c¸c «ng ®· bÞquan ®iÓm, c«ng nghÖ tiªn tiÕn vµ sù hç bá qua vµ sù tiÕn bé chØ ®−îc xem lµ sùtrî tõ ph−¬ng T©y. Theo W. W. Rostow, t¨ng tr−ëng kinh tÕ ®¬n thuÇn vµ ph¶i®éng lùc cña qu¸ tr×nh nµy lµ qu¸ tr×nh tr¶i qua c¸c giai ®o¹n. ë h×nh th¸i ®¬nc«ng nghiÖp ho¸, c¸i ®· ®−îc thö gi¶n nhÊt, c«ng thøc nµy ®· tån t¹i suètnghiÖm vµ chøng minh thµnh c«ng ë thÕ kû XX kh«ng chØ trong giíi häcB¾c Mü vµ T©y ¢u cuèi thÕ kû XIX. thuËt mµ cßn trë thµnh nguyªn t¾cTheo c¸ch tiÕp cËn nµy th× sù ph¸t triÓn chÝnh thèng trong c¸c tæ chøc hç trîtrong m« h×nh hiÖn ®¹i ho¸ vÒ b¶n chÊt ph¸t triÓn quèc tÕ, c¸c thÓ chÕ xuyªnlµ s¶n phÈm cña sù t¨ng tr−ëng kinh tÕ quèc gia ë Washington vµ Liªn Hîpvíi nh÷ng chØ sè nh− tæng s¶n phÈm Quèc, n¬i thiÕt lËp c¸c chÝnh s¸ch ph¸tquèc néi, thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ng−êi, triÓn thÕ giíi. Trong nh÷ng n¨m 1950-l−îng tiÕt kiÖm, vµ møc ®é ®Çu t−. 1960, quan niÖm vÒ ph¸t triÓn th«ng qua sù t¨ng tr−ëng ®· trë nªn v« cïng HÇu hÕt c¸c nhµ nghiªn cøu kh¸c thuyÕt phôc vµ ®−îc ¸p dông phæ biÕn®Òu nhËn xÐt r»ng, W. W. Rostow lµ tíi møc thêi kú nµy ®· ®−îc mÖnh danhng−êi theo thuyÕt quyÕt ®Þnh luËn kinh lµ “thËp kû cña sù ph¸t triÓn”. TuytÕ vµ kü thuËt mÆc dï trªn thùc tÕ «ng nhiªn, ®· xuÊt hiÖn sù kh¸c biÖt gi÷a lývÉn cho r»ng, ®éng lùc kinh tÕ kh«ng thuyÕt vµ thùc tiÔn, nãi c¸ch kh¸c t−hoµn toµn lµ ®¬n nhÊt vµ quan träng duy ph¸t triÓn ®· thÊt b¹i.nhÊt ®èi víi lÞch sö. ¤ng nhÊn m¹nh:“Sù biÕn ®æi kinh tÕ cã c¨n nguyªn tõ HiÖn thùc cña thËp kû ph¸t triÓn ®·chÝnh trÞ vµ x· héi. Vµ vÒ ®éng lùc con thÊt b¹i qu¸ lín so víi mong ®îi cña c¸cng−êi th× rÊt nhiÒu sù thay ®æi kinh tÕ n−íc kÐm ph¸t triÓn. D. Lerner ®· viÕt:c¨n b¶n lµ kÕt qu¶ cña c¸c ®éng c¬ phi “Cuéc c¸ch m¹ng cña nh÷ng mong ®îikinh tÕ” (2, tr.145). §èi víi W. W. ngµy cµng t¨ng lªn ®· trë thµnh tænRostow, sù ph¸t triÓn kinh tÕ kh«ng chØ thÊt chÝnh cña thËp kû ph¸t triÓn. T¹i®ßi hái c¸c ®iÒu kiÖn kinh tÕ, kü thuËt, nh÷ng n¬i mµ lý thuyÕt nµy ®−îc ¸p ...