Văn phong khoa học

Văn phong khoa học rất khác với văn chương tiểu thuyết hay thơ. Đọc câu thơ Nếu anh còn trẻ như năm cũ / quyết đón em về sống với anh của Hoàng Cầm, hoặc câu Tôi tha thẩn giữa chùa Quán Ngữ / Lời chuộc tuổi mình, nói thật khai sinh của Lê Đạt (hai thi sĩ tôi rất ngưỡng mộ) chúng ta thấy ý tứ trừu tượng, tình cảm; từ ngữ du dương, thanh bằng thanh trắc hòa quyện tuyệt vời, nhưng trong khoa học thì không chấp nhận được. Người ta sẽ hỏi năm cũ là...
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Văn phong khoa học Văn phong khoa họcTôi mới xong một khóa học 9 ngày về cách viết và công bố bài báo khoa học ởViệt Nam. Qua khóa học và có dịp biên tập cho vài đồng nghiệp, tôi nhận ravài điểm chung, và có cảm hứng viết tiếp những chỉ dẫn về cách viết bài báokhoa học. Lần này, tôi bàn về văn phong khoa học, nhưng có lẽ cũng có liênquan đến văn phong báo chí, bởi mấy ngày nay người ta xôn xao bàn tán về haiđoạn văn mà có người cho là rất khoa học, nhưng lại có người cho rằng mậpmờ. Vậy thế nào là văn phong khoa học? Trong bài này, tôi cố gắng trả lời câuhỏi đó bằng cách bàn qua hai yếu tố: viết chính xác và sáng sủa, và cách cấutrúc một đoạn văn trong bài báo khoa học.Văn phong khoa học rất khác với văn chương tiểu thuyết hay thơ. Đọc câuthơ Nếu anh còn trẻ như năm cũ / quyết đón em về sống với anh của HoàngCầm, hoặc câu Tôi tha thẩn giữa chùa Quán Ngữ / Lời chuộc tuổi mình, nóithật khai sinh của Lê Đạt (hai thi sĩ tôi rất ngưỡng mộ) chúng ta thấy ý tứ trừutượng, tình cảm; từ ngữ du dương, thanh bằng thanh trắc hòa quyện tuyệt vời,nhưng trong khoa học thì không chấp nhận được. Người ta sẽ hỏi năm cũ lànăm nào, tuổi bao nhiêu là trẻ, sống với anh là sống ở đâu. Đối với khoa học,hai câu thơ của Lê Đạt hoàn toàn không chấp nhận được, vì ít ai hiểu được ýnghĩa của hai câu đó là gì. Một áng văn chương tiểu thuyết hay thơ có thể rấthay trong tiềm thức chúng ta, nhưng nếu nhìn qua lăng kính khoa học thì hoàntoàn vô nghĩa và không chấp nhận được. Trong khoa học, bất cứ lĩnh vực khoahọc nào, không có chỗ cho những câu chữ mập mờ. Viết ra những câu văn đểngười đọc phải vò đầu bức tóc suy nghĩ xem tác giả muốn nói gì là không baogiờ chấp nhận được và thể hiện một sự thất bại trong việc chuyển tải công trìnhnghiên cứu đến người đọc.Trong khoa học, có một “câu kinh” mà bất cứ ai cũng phải nằm lòng: clarity,clarity, and clarity. Trong sáng, trong sáng, và trong sáng. Người làm khoahọc không thể mập mờ, không thể viết ra một đoạn văn để nhiều người hiểunhiều nghĩa khác nhau được. Do đó, văn chương khoa học là phải sáng sủa.Sáng sủa từ cách dùng từ đến cách cấu trúc một câu văn và đoạn văn.1. Viết chính xác và sáng sủaTrong khoa học, mục tiêu chính của chúng ta là chuyển tải những thông tin vàdữ liệu một cách sáng sủa. Nghệ thuật viết bài báo khoa học khác với nghệthuật viết tiểu thuyết hay làm thơ. Nghệ thuật viết tiểu thuyết và làm thơ, theotôi hiểu, là viết bóng bẩy, tinh tế, và có chút huyền ảo. Huyền ảo ở đây hiểutheo nghĩa ngụ ý. Nhà văn sử dụng từ ngữ một cách tinh vi và cái thông điệpthường ẩn dưới những từ ngữ và cấu trúc đó, có khi ai muốn hiểu sao thì hiểu.Tiêu biểu cho cách viết đó là Nhà văn Bùi Ngọc Tấn mà tôi ngưỡng mộ.Nhưng trong khoa học, cách viết đó không bao giờ được chấp nhận. Trong mộtbài báo khoa học, tất cả các chi tiết về những quan sát, những phát hiện phảiđược định nghĩa rõ ràng. Trong tiểu thuyết, độc giả có thể ca ngợi một áng vănhay với những câu chữ bóng gió mang màu sắc huyền ảo về không gian và thờigian. Nhưng trong “văn chương khoa học”, cái huyền ảo đó dứt khoát khôngcó chỗ đứng; thay vào đó, độc giả đòi hỏi tác giả phải trình bày một câu chuyệnthực tế, minh bạch, dứt khoát, và gọn gàng.Bài báo khoa học thường có một cấu trúc đặc thù nhằm giúp người đọc khôngbị sao lãng khỏi nội dung chính của bài báo. Tương tự, văn phong khoa họccũng cần phải tuân theo một công thức và đơn giản. Ở đây, cần phải nhấnmạnh rằng phương tiện không phải là thông điệp; thông điệp là … thông điệp.Do đó, nhà khoa học (hay tác giả của bài báo khoa học) cần phải làm cho thôngđiệp của bài báo chính xác và đảm bảo phương tiện không trở thành một vậtcản.Thế nào là viết một cách chính xác? Theo tôi, đó là cách viết không có …trang điểm. Hai chữ “trang điểm” ở đây là những chi tiết có thể làm cho ngườiđọc sao lãng nội dung chính. Thông thường, người đọc phải tiêu ra nhiều thờigiờ hơn để đọc một câu văn có nhiều chi tiết mang tính trang điểm hơn là mộtcâu văn trong sáng. Do đó, khi viết văn khoa học, tác giả cần phải tập kĩ năngnhận dạng và “diệt” những từ vụng về, cảm tính, gián tiếp, và thừa. Tôi sẽtrình bày một danh sách những câu chữ mang tính trang trí phía dưới bài này.Xin nhắc lại như để nhấn mạnh là mục tiêu của chúng ta là viết (hay nói) mộtcách đơn giản và rõ ràng. Chỉ viết những gì mình muốn nói, và nói một cáchtrực tiếp (chứ không úp mở hay gián tiếp). Chẳng hạn như câu It may therefore not be unexpected that … nên thay thế bằng một câu  đơn giản và trực tiếp hơn như These results suggest that … An effort was made to … là dài dòng; nên viết ngắn và thẳng hơn: We  tried to … The sorbitol probably acts to increase … cũng dài dòng; nên thay bằng  câu The sorbitol probably increases … This gene is of significant interest for understanding commonalities in  the evolutionary history of the microorganisms A and B có thể khó ...