Xây dựng bản đồ cực trị khí hậu trường mưa cho Việt Nam

Bài viết Xây dựng bản đồ cực trị khí hậu trường mưa cho Việt Nam trình bày các giải pháp thích ứng theo hướng sử dụng hiệu quả và hợp lý nguồn tài nguyên nước mưa. Đẩy mạnh áp dụng công nghệ tưới tiên tiến và chuyển đổi cây trồng cạn, đảm bảo công tác cấp nước theo thứ tự ưu tiên khi xảy ra thiếu hụt nguồn nước.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Xây dựng bản đồ cực trị khí hậu trường mưa cho Việt Nam Tuyển tập Hội nghị Khoa học thường niên năm 2021. ISBN: 978-604-82-5957-0 XÂY DỰNG BẢN ĐỒ CỰC TRỊ KHÍ HẬU TRƯỜNG MƯA CHO VIỆT NAM Nguyễn Tiến Thành Trường Đại học Thuỷ lợi, email: thanhnt@tlu.edu.vn 1. GIỚI THIỆU CHUNG liên quan tới trường mưa như cường độ mưa, số ngày mưa vừa... có vai trò quan trong xác Việt Nam, một quốc gia nằm trong vùng định loại cây trồng nông nghiệp phù hợp. được đánh giá là chịu ảnh hưởng lớn của hiện tượng hiện tượng khí hậu cực đoan như nắng 2. DỮ LIỆU VÀ PHƯƠNG PHÁP nóng, mưa lớn...[1]. Các hiện tượng này, được ghi nhận xảy ra với tần suất và cường 2.1. Dữ liệu độ ngày càng dày đặc; với quy mô rộng lớn, Chuỗi dữ liệu mưa ngày được thu thập từ không chỉ một điểm, một tỉnh mà nó diễn ra 305 trạm trên toàn quốc (Hình 1). ở khắp các vùng, miền trên cả nước. Điều này ảnh hưởng lớn đến mọi mặt đời sống, kinh tế xã hội và các mục tiêu phát triển của quốc gia. Theo thống kê của Tổng cục Phòng chống thiên tai, chỉ tính riêng từ đầu năm 2020 tới cuối tháng 6 năm 2020, thiên tai đã làm: 47 người chết, 01 người mất tích, 130 người bị thương; 1.765 nhà sập, 59.961 nhà bị hư hại, tốc mái; 108.458 ha lúa và hoa màu bị thiệt hại (trong đó: 54.793 ha thiệt hại do hạn mặn Đồng bằng sông Cửu Long; 16.956 ha bị thiệt hại do hạn hán tại Nam Trung Bộ; 36.643 ha bị thiệt hại do mưa lớn, giông lốc); 7.955 con gia súc, gia cầm chết. Ước tính thiệt hại về kinh tế là 3.380 tỷ đồng, trong đó do giông lốc, mưa đá khoảng 879 tỷ đồng [2]. Trước thách thức đó, nghiên cứu tập trung xây dựng các bản đồ cực trị khí hậu trường mưa cho toàn lãnh thổ Việt Nam, trong đó có nhận định về xu thế của lượng mưa một ngày lớn nhất dựa trên tập dữ liệu của hơn 300 trạm mưa từ 1981-2019 trên toàn quốc. Trên cơ sở Hình 1. Mạng lưới trạm khí tượng, mưa các bản đồ được xây dựng, các nhà hoạch định 2.2. Phương pháp nghiên cứu chính sách, quản lý dễ dàng nhận biết và xác định được khu vực và mức độ biến đổi trường 2.2.1. Phương pháp xác định đặc trưng mưa trên lãnh thổ Việt Nam. Từ đó đưa ra giải thống kê pháp phù hợp trong định hướng quản lý, sử  R1day: Lượng mưa ngày lớn nhất: dụng hợp lý tài nguyên, ứng phó thiên tai và Gọi RRij là lượng mưa hàng ngày vào ngày dự báo khí tượng thủy văn. Ngoài ra, thông tin thứ i trong khoảng thời gian j. Giá trị lượng 465 Tuyển tập Hội nghị Khoa học thường niên năm 2021. ISBN: 978-604-82-5957-0 mưa ngày lớn nhất cho khoảng thời gian j được xác định là: R  1day j  max( RRij )  R5day: Lượng mưa 5 ngày lớn nhất: Gọi RRij là lượng mưa trong 5 ngày liên tiếp k trong khoảng j. Giá trị lượng mưa 5 ngày lớn nhất cho khoảng thời gian j được xác định là: R  5day j  max( RRkj )  SDII: Cường độ mưa Gọi RRwj là lượng mưa hàng ngày thuộc những ngày ẩm ướt (RR  1 mm) trong Hình 2. Bản đồ phân bố số ngày có khoảng j. Nếu W là số ngày ẩm ướt trong lượng mưa vừa (16-50 mm/ngày): (a) Mưa to khoảng j thì: (50-100 mm/ngày); (b) Giai đoạn 1981-2019 W RR wj Hình 3 cho thấy phân bố theo không gian SSII j   w1 W của số ngày có lượng mưa rất to (>100  Số ngày trong năm có lượng mưa rất to mm/ngày) (a) và cường độ mưa (mm/ngày). Hình 3a chỉ ra số ngày mưa rất to tập trung từ trên 100 mm (R100), số ngày trong năm có một phần ở Hà Giang, Hà Tĩnh, Quảng Bình lượng mưa to từ 50 - 100 mm (R50) và số tới Quảng Nam, Quảng Ngãi, đặc biệt khu ngày có lượng mưa vừa từ 16 mm đến 50 mm vực Thừa Thiên Huế, Đà Nẵng, Quảng Nam. (R16). 2.2.2. Phương pháp phân tích xu thế Xu thế biến đổi của các chỉ số cực trị khí hậu được xác định dựa trên hệ số a của phương trình hồi quy tuyến tính một biến: y = ax + b. Xu thế biến đổi được xác định là tăng lên hay giảm đi phụ thuộc vào dấu của hệ số a. Mức độ biến đổi phụ thuộc vào độ lớn trị tuyệt đối của hệ số a. Để kiểm định ý nghĩa hồi quy, phương pháp kiểm nghiệm T student được sử dụng. Ngoài ra, phương pháp nội suy không gian IDW được sử dụng để Hình 3. Bản đồ phân bố ngày mưa rất to xây dựng các bản đồ phân bố trường mưa (> 100 mm/ngày): (a) Cường độ mưa theo không gian. (mm/ngày); (b) Giai đ ...