Xây dựng bộ câu hỏi định hướng sử dụng trong dạy học theo phương pháp dự án ở Địa lí lớp 12 THPT

Bài báo trình bày về quan niệm, phân loại, con đường hình thành bộ câu hỏi Định hướng: Câu hỏi Khái quát, Câu hỏi Bài học, câu hỏi Nội dung; đồng thời xây dựng một số bộ Câu hỏi Định hướng dùng trong dạy học theo phương pháp dự án ở môn Địa lí 12 THPT nhằm góp phần đổi mới phương pháp dạy học theo hướng phát triển năng lực học sinh.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Xây dựng bộ câu hỏi định hướng sử dụng trong dạy học theo phương pháp dự án ở Địa lí lớp 12 THPT XÂY DỰNG BỘ CÂU HỎI ĐỊNH HƯỚNG SỬ DỤNG TRONG DẠY HỌC THEO PHƯƠNG PHÁP DỰ ÁN Ở ĐỊA LÍ LỚP 12 THPT NGUYỄN ĐỨC VŨ Trường Đại học Sư phạm – Đại học Huế NGUYỄN THỊ KIM LIÊN Trường Đại học Sư phạm TP Hồ Chí Minh Tóm tắt: Bài báo trình bày về quan niệm, phân loại, con đường hình thành bộ câu hỏi Định hướng: Câu hỏi Khái quát, Câu hỏi Bài học, câu hỏi Nội dung; đồng thời xây dựng một số bộ Câu hỏi Định hướng dùng trong dạy học theo phương pháp dự án ở môn Địa lí 12 THPT nhằm góp phần đổi mới phương pháp dạy học theo hướng phát triển năng lực học sinh. Từ khoá: Câu hỏi Định hướng, Phương pháp dự án, Câu hỏi Khái quát, Câu hỏi Bài học, Câu hỏi Nội dung 1. ĐẶT VẤN ĐỀ Trong dạy học theo phương pháp dự án, bộ Hồ sơ bài dạy là sản phẩm tổng thể của một dự án dạy học mà người dạy thiết kế và hoàn thành với sự tham gia nhất định của người học. Bộ Hồ sơ bài dạy đầy đủ thường gồm các thành phần: Kế hoạch bài dạy, Hỗ trợ bài dạy, Tài nguyên khóa học, Sản phẩm học sinh, Đánh giá; trong đó Kế hoạch bài dạy là trung tâm của Hồ sơ bài dạy [1, 1.08]. Bộ Câu hỏi Định hướng là một trong những thành phần cơ bản của Kế hoạch bài dạy, thể hiện bao quát mục tiêu dự án, định hướng các hoạt động và sản phẩm của học sinh (HS), đảm bảo chuẩn chương trình giáo dục phổ thông đáp ứng được định hướng thực tiễn đồng thời hướng đến các chuẩn giá trị của thời đại. Bài báo tập trung đề xuất cách thức xây dựng bộ Câu hỏi định hướng phù hợp cho các dự án dạy học - ví dụ minh họa qua các dự án Địa lí 12 THPT. 2. QUAN NIỆM VỀ BỘ CÂU HỎI ĐỊNH HƯỚNG Bộ câu hỏi định hướng (Curriculum Framming Questions) là hệ thống câu hỏi ở nhiều cấp độ, có mối quan hệ chặt chẽ, giúp HS xác định tổng quát hướng đi của dự án. Bộ câu hỏi định hướng (CHĐH) có tác dụng gây hứng thú và phát triển tư duy, nhắm đến các kỹ năng tư duy bậc cao như: Kĩ năng so sánh, tổng hợp, diễn dịch, đánh giá… nhằm đảm bảo dự án học sinh có sức thu hút và thuyết phục: Giúp các dự án tập trung vào những chủ đề quan trọng; hướng đến những câu hỏi thú vị, những thắc mắc, trăn trở ở HS; hỗ trợ cho HS có những hướng đi đúng đắn trong quá trình thực hiện dự án; giúp liên hệ với các môn học khác và các chủ đề nghiên cứu khác; giúp HS tham gia trả lời những câu hỏi từng được hỏi trong suốt quá trình nhận thức. 3. PHÂN LOẠI BỘ CÂU HỎI ĐỊNH HƯỚNG Bộ Câu hỏi định hướng gồm 3 dạng câu hỏi: Câu hỏi khái quát (Essential Questions), Câu hỏi bài học (Unit Questions), Câu hỏi nội dung (Content Questions). Tạp chí Khoa học và Giáo dục, Trường Đại học Sư phạm Huế ISSN 1859-1612, Số 01(29)/2014: tr. 63-68 64 NGUYỄN ĐỨC VŨ – NGUYỄN THỊ KIM LIÊN 3.1. Câu hỏi khái quát (CHKQ) Là loại câu hỏi thường có nội dung rất rộng; đó là những câu hỏi mở, là cầu nối giữa bài học và môn học, còn có thể là cầu nối giữa các môn học với nhau, hướng tới những ý tưởng lớn và những khái niệm mang tính bền vững. Các câu hỏi này giúp GV tập trung vào những chủ đề quan trọng xuyên suốt chương trình giảng dạy trong năm học và mang đến ý nghĩa cho các lĩnh vực liên quan đến nhiều môn học. Vì vậy, có thể sử dụng cùng CHKQ cho nhiều dự án khác nhau và thường không yêu cầu HS phải trả lời trọn vẹn CHKQ trong một dự án. CHKQ có thể rất rộng và có tính chất vĩnh cửu, tương tự như có những quan niệm sống bất biến, những mong ước tốt đẹp của nhân loại, những nhu cầu chính đáng của loài người; ví như: Làm thế nào để thế giới tốt đẹp hơn? Làm gì để đạt đến chân thiện mỹ? Thế nào hạnh phúc? Điều gì cơ bản nhất của cuộc đời? CHKQ có thể mang hơi thở của thời đại, xuyên qua các quốc gia, hướng đến những trách nhiệm chung, cùng đối mặt với thách thức; chẳng hạn: Làm thế nào để phát triển bền vững? Làm thế nào để thích nghi với một thế giới đầy biến động? Làm gì để thích ứng với biến đổi khí hậu?... Đó cũng có thể là những câu hỏi thể hiện trách nhiệm đối với bản thân, đối với gia đình, đối với Tổ quốc: Cuộc sống thay đổi hay chúng ta phải thay đổi? Tại sao phải cố gắng rèn luyện? Làm thế nào để thay đổi chính mình? Làm thế nào để vươn đến thành công? Yếu tố để thành công là gì? Bạn có phải là một công dân yêu nước không? Làm thế nào để định vị? Bạn có thể đóng góp được gì cho sự phát triển của đất nước? Làm gì để đất nước tốt đẹp hơn? Sự khác biệt nằm ở đâu? Làm thế nào để tạo ra sự khác biệt?... CHKQ cũng có thể khá sát với nội dung dự án Địa lí, như: Làm gì khi thiên nhiên nổi giận? (bài 15, Bảo vệ môi trường và phòng chống thiên tai), Nguồn năng lượng trong tương lai của chúng ta sẽ như thế nào? (Bài 27, 1. Công nghiệp năng lượng), Bạn là người quyết định tương lai? (Bài 17, 3. Vấn đề việc làm và hướng giải quyết việc làm)... Như vậy, để viết hoặc chọn được CHKQ cho một môn học, thường phải suy ngẫm đến những vấn đề sau đây: Tại sao HS phải quan tâm đến môn học này? Giá trị của môn học nằm ở đâu? Làm gì để nội dung chương trình học thật sự có ý nghĩa đối với HS? Điều gì HS có thể nhớ được từ môn học trong năm nă ...