Zarathustra đã nói như thế - Phụ lục

“Zarathustra đã nói như thế” của Nietzsche là một tác phẩm nổi tiếng khó dịch, vì những ẩn ý, những biểu tượng, những hình ảnh hết sức cụ thể để chỉ những chân lý trừu tượng, vì những lối chơi chữ mang hai, ba nghĩa khác biệt nhau, vì tư tưởng triết học được diễn tả hết sức cô đọng và nhẹ nhàng mây khói như thi ca, vì những lối ghép chữ mới lạ tân kỳ của Nietzsche. Nietzsche không muốn làm bạn đường với những độc giả vội vàng, và bởi đó, nông cạn hời hợt. ...
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Zarathustra đã nói như thế - Phụ lục Zarathustra đã nói như thế Phụ lục “Zarathustra đã nói như thế” của Nietzsche là một tác phẩm nổi tiếngkhó dịch, vì những ẩn ý, những biểu tượng, những hình ảnh hết sức cụ thể đểchỉ những chân lý trừu tượng, vì những lối chơi chữ mang hai, ba nghĩa khácbiệt nhau, vì tư tưởng triết học được diễn tả hết sức cô đọng và nhẹ nhàngmây khói như thi ca, vì những lối ghép chữ mới lạ tân kỳ của Nietzsche.Nietzsche không muốn làm bạn đường với những độc giả vội vàng, và bởiđó, nông cạn hời hợt. Vì thế, trong khi biên dịch, ngoài nguyên bản Đức ngữ Also sprachZarathustra trong bộ Friedrich Nietzsche, Werke in drei Bãnden, cuốn II, doKarl Schlecta san nhuận (Carl Hanser Verlag, Mũnchen, 1960), chúng tôicòn sử dụng kinh nghiệm dịch thuật Zarathustra trong các bản dịch Anh ngữvà Pháp ngữ hiện hành: 1) Thus Spoke Zarathustra, bản dịch của Walter Kaufmann, trong ThePortable Nietzsche; bản in lần thứ 21 (1967) của n.x.b The Viking Press -New York, từ những trang 103-439. 2) Thus Spoke Zarathustra, bản dịch với lời giới thiệu của R. J.Hollingdale; bản in lần thứ 4 (1967) của n.x.b Penguin Books. 3) Thus Spoke Zarathustra, bản dịch của Marianne Cowan, bản in lầnthứ 5 (1968) của n.x.b Henry Regnery Company: Chicago. 4) Ainsi parlait Zarathustra, bản dịch với lời tựa của GenevièreBianquis, trong tùng thư song ngữ Đức-Pháp, n.x.b Aubier. 5) Ainsi parlait Zarathustra, bản dịch của Henry Albert, n.x.bMercure de France (1967). 6) Ainsi parlait Zarathustra, bản dịch của Maurice Betz, tựa củaHenri Thomas, n.x.b Gallimard (1965). Nói chung, có thể nhận định về các bản dịch ấy trên hai phương diện:văn từ, tức là phương tiện chuyên chở của ngôn ngữ dịch và nội dung ẩn mậtmà phương tiện ấy đưa dẫn đến. Về mặt văn từ, các bản dịch Pháp thường để lộ nhiều sơ hốt so với cácbản Anh ngữ. Chẳng hạn, nơi trang 312-313, bản dịch của Bianquis, ta thấycâu “so tief der Mensch in das Leben sieht, so tief sieht er auch in dasLeiden” được chuyển thành “quand l’homme plonge son regard dans la vie,c’est dans la pitié qu’il le plonge” (khi con người nhìn sâu vào đời sống thìcon người càng nhìn sâu vào lòng thương xót), trong khi thực ra câu đó cónghĩa “càng nhìn sâu vào đời sống, con người càng nhìn sâu thẳm vào trongthống khổ”. Lý do chắc là vì Bianquis đọc lầm chữ Leiden (sự đau khổ,thống khổ) trong nguyên bản thành chữ Mitleiden là “lòng thương xót”. Bảncủa Betz (trang 182): “l’homme voit au fond de la souffrance aussiprofondément qu’au fond de la vie” cũng không lột tả được nguyên ý, trừbản của Albert (trang 146): “l’homme voit au fond de la souffrance, aussiprofondément qu’il voit au fond de la vie”. Một thí dụ nữa, trong bài Sầu ca, câu nguyên văn tiếng Đức là: “erselber dũnkt mich õfter gleich einer schõnen Heiligen-Larve” đã được Albert(trang 274) lẫn Betz (trang 339) dịch là: “il me semble le plus souventsemblable à une belle larve de saint” (và thường khi ta thấy hắn có vẻ giốngvới một con sâu xinh đẹp của bậc thánh nhân) thay vì phải dịch là “... à unbeau masque de saint” (giống như chiếc mặt nạ xinh đẹp của bậc thánhnhân) để chuyển xuống đoạn dưới (xin đọc lại trang 606 bản Việt ngữ), dẫurằng trong Đức ngữ, chữ Larve mang cùng lúc hai ý nghĩa “mặt nạ” và “consâu”. Thêm vào đó là một số những lỗi kỹ thuật không được đính chính, nêncó thể làm sai lạc tinh thần nguyên tác. Chẳng hạn “âme” in lộn thành “âne”,“esprit de lourdeur” in thành “esprit de douleur”, vân vân. So sánh những cách dịch và những khuyết điểm trong từng bản dịchsẽ là một công việc kéo dài, vượt quá khuôn khổ bài Chú thích này, vì nhânđó, chúng tôi cũng phải đưa ra quan điểm dịch thuật của riêng mình. Nếunhớ rằng đa số trong sáu dịch giả dẫn thượng đều là những dịch giả tài bachuyên môn về Nietzsche, thì ta sẽ dễ dàng thông qua vấn đề văn từ để bướcthẳng tới vấn đề thứ hai có tính cách căn để hơn mà ta đã nêu ra: văn từ sửdụng đưa dẫn tới nội dung tư tưởng nào? Đối diện với câu hỏi này, ta sẽ lập tức thấy rằng tất cả mọi bản dịchđều là bất toàn, bao lâu còn chưa trả lời được câu hỏi căn bản “Zarathustralà ai?” Đặt vào một bầu khí triết học mới, ngôn ngữ dịch Zarathustra liềnthay đổi bình diện và người ta hầu như bắt buộc phải dịch trở lại Zarathustramột lần nữa. Chẳng hạn, đặt vào trong kiến giải của Heidegger về Nietzsche,thì một chữ đơn giản là Der Genesende (Kẻ bình phục, trang 441 bản Việtngữ) cũng đã đặt thành bao nhiêu vấn đề. Nếu dịch theo nghĩa thông thườngnhư các bản Anh và Pháp là “The Convalescent” hay “Le Convalescent”, thìta đã vô tình đánh rơi mất ý nghĩa triết học của Zarathustra dưới khía cạnh làmột “kẻ bình phục”. Theo sự phân tích của Heidegger, der Genesende, cùngngữ tộc với động từ genesen, do n ...