Ánh hào quang bí ẩn từ cây đèn hình người quỳ

Trong danh mục Bảo vật quốc gia, có một hiện vật độc đáo, được xếp vào thời kỳ “hậu Đông Sơn”.Hiện vật này có một sức hút kỳ lạ, nên đã có nhiều suy đoán, lý giải về nguồn gốc ra đời và ý nghĩa văn hóa, tâm linh về nó. “Cây đèn hình người quỳ” chính là hiện vật độc đáo, đến tận hôm nay vẫn mang ánh hào quang bí ẩn như một ẩn số của lịch sử.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Ánh hào quang bí ẩn từ cây đèn hình người quỳÁnh hào quang bí ẩn từcây đèn hình người quỳTrong danh mục Bảo vật quốc gia, có một hiện vật độc đáo,được xếp vào thời kỳ “hậu Đông Sơn”.Hiện vật này có một sức hút kỳ lạ, nên đã có nhiều suy đoán,lý giải về nguồn gốc ra đời và ý nghĩa văn hóa, tâm linh vềnó. “Cây đèn hình người quỳ” chính là hiện vật độc đáo, đếntận hôm nay vẫn mang ánh hào quang bí ẩn như một ẩn sốcủa lịch sử.“Cây đèn hình người quỳ” được tìm thấy năm 1935 tại mộtkhu mộ ở Lạch Trường (Thanh Hóa), trong một cuộc khaiquật do nhà khảo cổ học Thụy Điển Olov Janse và Viện ViễnĐông Bác Cổ Pháp (EFEO). Cây đèn được làm theo hìnhngười quỳ gối, cao 40 cm, dài 30 cm, rộng 24 cm, nặng1,9kg. Hai vai và trên lưng có 3 cành hình chữ “S”, trên mỗinhánh chữ “S” đỡ một bát đèn dầu, ở phần cuối mỗi cành lạicó hình người hai tay đang ôm lấy. Xen giữa mỗi cành là mộtngười nhỏ đang quỳ, tay chắp lại, vái nhau. Có thể xác địnhhọ là các vũ công. Trên chân của tượng có thể thấy 4 nhạccông cũng đang ở tư thế quỳ: 2 người thổi sáo, 2 người đangchơi 1 thứ nhạc cụ chưa xác định. Tóc của bức tượng đượcthể hiện bằng những hình xoắn ốc, xung quanh trán có mộtvành khăn (hoặc vương miện). Qua hình dạng và chi tiết trêncây đèn, đã có nhiều lý giải khác nhau về hiện vật này:Ông Olov Janse đã đưa ra các lý giải về sự pha trộn văn hóađược thể hiện ở các chi tiết trên hiện vật: Phần tóc của hìnhngười đàn ông trên cây đèn là đặc điểm thường thấy trên cáctượng Phật của Ấn Độ và Viễn Đông, nhưng cũng là tiêu biểucủa nghệ thuật Gandhara của Hi Lạp cổ đại. Vành khăn trêntrán có thể coi là biểu hiện của sự vương giả, người trị vì nếunhư nhìn từ góc độ văn hóa Địa Trung Hải cổ điển. Khi tậptrung vào chi tiết trên khuôn mặt, con mắt của bức tượngkhông nhìn xuôi, mà tỉ lệ lớn, mở rộng, xung quanh viền môilà ria mép mỏng…chi tiết miêu tả thường thấy trong các bộtộc miền núi Tây Pakistan. Toàn thân bức tượng có các chitiết miêu tả trang sức đẹp mắt, vòng bụng đầy, thể hiện sựsung túc, bắp chân khuỳnh thể hiện là người có thế lực, vòngở cánh tay và thắt lưng mang họa tiết hoa sen. Như vậy, tuythể hiện trên cây đèn là một người đàn ông đang quỳ, nhưngđây không phải là một người có vị trí thấp hèn. Có thể đây làmột bức tượng về một vị bá tước hoặc một vị thánh. Trongthần thoại Hy Lạp các vị thánh thường có tư thế quỳ.Trái ngược với lý giải của Olov Janse, một số nhà nghiên cứukhác lại muốn đưa cây đèn về một nền văn hóa gần hơn: vănhóa Trung Nguyên của người Hán, mang tư tưởng Hán. Tuynhiên, nếu theo cách lý giải này, thì thân phận của người đànông trên cây đèn không mang sự tôn quý và thần thánh. Họgiải thích đây là một tù binh Hung nô bị bắt, và trở thànhngười hầu bê đèn. Có thể nói đây là quan điểm mang tínhtrung hòa, từ góc độ này, “Cây đèn hình người quỳ” là hiệnvật của sự tiếp biến văn hóa, định danh Việt- Hán.Trong thời gian gần đây, TS. Phạm Quốc Quân, lại đưa ramột đề nghị lý giải khác. Dựa trên thực tế của quá trìnhnghiên cứu bộ sưu tập hơn 20 cây đèn cùng niên đại với “Câyđèn hình người quỳ”, ông đã giải thích theo hướng khác.Không đặt cây đèn vào các khuôn ép, so sánh tương đồngtừng chi tiết với nhiều nền văn hóa, ông chỉ ra rằng, từng chitiết trên cây đèn Lạch Trường này, không hề Tây, không hềHán. Ông cho rằng cây đèn thuộc nền văn hóa “Hậu ĐôngSơn”. Đây là sản phẩm của Đông Sơn, không chịu ảnh hưởngtrực tiếp từ đâu, mang nguồn gốc và chất Đông Sơn. Có thểbắt đầu từ quan điểm tôn giáo thần bí phương Đông, ánh sángđóng vai trò cơ bản. Ánh sáng phát ra từ cây đèn này, mạnglại cho con người sự tôn kính. Cũng có thể coi đây là mộtphần của sự luân hồi trong tạo hóa: Cây đèn là sự chỉ đườngdẫn lối cho người chết khi về thế giới bên kia…Cách đây hơn 2000 năm, một vị già làng và đồ vật của ông tađã được an táng tại khu mộ ở Lạch Trường, bên bờ biểnĐông. Sau hàng nghìn năm, khi các nhà khảo cổ tìm thấyngôi mộ này cùng với “Cây đèn hình người quỳ” đã mang tớicâu hỏi lớn về nguồn gốc, ý nghĩa của nó. Đã có nhiềunghiên cứu, nhiều lời lý giải, nhưng, “Cây đèn hình ngườiquỳ” vẫn mang ánh hào quang của bí ẩn, khó hiểu như nụcười của người đàn ông trên thân đèn. Hiện vật này đangđược giới thiệu trong cuộc trưng bày “ Đèn cổ Việt Nam” tạiBảo tàng Lịch sử quốc gia đầu xuân Quý Tỵ này./. ...