Ba điểm cần lưu ý khi giám sát thực thi tự chủ đại học ở Việt Nam

Bài viết trình bày sự đa dạng trong quan niệm về tự chủ đại học; quy định của pháp luật hiện hành; ba điểm cần lưu ý khi giám sát thực hiện tự chủ đại học; năng lực triển khai, thi hành...
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Ba điểm cần lưu ý khi giám sát thực thi tự chủ đại học ở Việt Nam BA ĐIỂM CẦN LƯU Ý KHI GIÁM SÁT THỰC THI TỰ CHỦ ĐẠI HỌC Ở VIỆT NAM Phạm Duy Nghĩa Trường Đại học Fulbright Do không có điều kiện tham dự trực tiếp tại Hội thảo vào ngày 27/11/2020, tôixin đóng góp bài viết ngắn dưới đây, góp phần dự báo những trục trặc có thể xảy ratrong thực thi tự chủ đại học ở nước ta, bước đầu tìm hiểu các nguyên nhân, và gợi ýthảo luận các định hướng chính sách điều chỉnh phù hợp. Sự đa dạng trong quan niệm về tự chủ đại học: Tùy bối cảnh mỗi quốc gia,khái niệm tự chủ đại học được hiểu rộng-hẹp rất khác nhau. Không có đủ bằng chứngđể cho rằng tự chủ đại học là xu thế tất yếu. Càng không thể khẳng định tự chủ đại họcsẽ là chìa khóa dẫn tới cải thiện chất lượng đại học. Ngược lại, xử lý tinh tế mối quanhệ Nhà nước-Nhà trường-Xã hội mới là điều kiện rất căn bản để đảm bảo thực hiện tựchủ đại học thành công. Nếu trao quyền mà thiếu kiểm soát từ phía Nhà nước, cũngnhư thiếu sự giám sát của Xã hội, trục trặc sớm hay muộn sẽ xuất hiện. Vụ việc liênquan đến Trường Đại học Tôn Đức Thắng gần đây có thể giúp dự báo nhiều trục trặcnhư thế. Tại Việt Nam, phải mất gần 25 năm mới tạm thống nhất được nhận thức xãhội về tự chủ đại học như ngày nay. Song song với chuyển đổi khu vực doanh nghiệpnhà nước và chuyển đổi khu vực dịch vụ công (y tế, văn hóa) thành các đơn vị tự chủ,từ 1994 cho đến nay, các cơ sở giáo dục đại học (GDĐH) cũng đã phân tầng, song việctự chủ đại học diễn ra chậm hơn. Tiếp sau hai Đại học Quốc gia Hà Nội và TPHCM,từ số lượng 3, rồi 16, cho đến nay hơn 30 trường đại học được thí điểm tự chủ từngphần. Chính sách này được mở rộng cả về số lượng trường và phạm vi tự chủ. Vàothời điểm hiện nay, xét về khía cạnh tự chủ, các trường đại học công lập nước ta có thểphân thành 3 loại: tự chủ cao, tự chủ một phần, và chưa thể tự chủ, tức là hầu như cònlệ thuộc vào các cơ quan chủ quản. Quy định của pháp luật hiện hành: Sau nhiều nỗ lực lập pháp, nguyên tắcpháp luật về tự chủ đại học đã được quy định tại Điều 32 Luật GDĐH sửa đổi năm2018 và nhắc lại tại Điều 13 Nghị định số 99/2019/NĐ-CP. Có thể chia các quy địnhpháp luật này theo hai nhóm nội dung: (i) các điều kiện để một trường đại học được tựchủ, và (ii) các khía cạnh thể hiện quyền tự chủ ấy, nhất là về nghiên cứu-đào tạo,quản trị nhà trường, quản lý nhân sự, tài sản-tài chính. Tương ứng với trao quyền tựchủ, các trường cũng phải thực hiện trách nhiệm giải trình, minh bạch, công bố thôngtin, chịu trách nhiệm trước chủ sở hữu, người học, và xã hội nói chung. Các quy địnhnày có tính khái quát, trong quá trình tổ chức thực hiện có thể xuất hiện các trục trặccần được nhận diện và điều chỉnh. Trục trặc có thể diễn ra trong lĩnh vực lập pháp (vídụ tiếp tục phải sửa đổi để đồng bộ hóa pháp luật đầu tư công, quản lý công sản, phápluật đất đai, ngân sách cho phù hợp với tinh thần tự chủ đại học), song dự báo sẽ diễnra trong quá trình thực thi Luật GDĐH sửa đổi năm 2018, nhất là bởi năng lực, nhậnthức, và các lợi ích phức tạp giữa các bên liên quan trong quá trình thực thi đạo luậtnày (cơ quan quản lý, ban lãnh đạo hiện hữu tại các trường). 191 Ba điểm cần lưu ý khi giám sát thực hiện tự chủ đại học: Cũng như việcthực thi các chính sách trong các lĩnh vực khác, việc thực thi pháp luật về tự chủ đạihọc có thể gặp trục trặc do ba nguyên nhân chính dưới đây: Nguyên nhân từ nhận thức, tầm nhìn của các bên liên quan Trục trặc trong trển khai thực hiện các quy định về tự chủ đại học Nguyên nhân từ động cơ, Nguyên nhân từ năng lợi ích của các bên liên lực triển khai, thi hành quan của các bên liên quan Nhận thức & Tầm nhìn: Tự chủ không có nghĩa thoát khỏi chủ sở hữu, độclập hoàn toàn. Được cấp quyền sử dụng đất không thu tiền, cấp kinh phí đầu tư cơ bản,được ưu tiên nguồn lực để phát triển nguồn nhân lực, sau khi tự chủ, trường đại họccông lập vẫn là một thực thể thuộc sở hữu 100% vốn của cơ quản chủ quản (bộ, tậpđoàn DNNN, tổ chức chính trị, hoặc UBND cấp tỉnh). Không có căn cứ nào để buônglỏng hay bỏ chế độ chủ quản, mà đúng ra chỉ là thay đổi cách thực thi các quyền sởhữu ấy một cách hợp thời hơn, ví dụ một ...