Ba kiến trúc liên quan đến thời định đô Thăng Long

Thời định đô Thăng Long không để lại nhiều dấu tích kiến trúc.Nhưng, ba công trình xây dựng sau đây tuy không hẳn là di tồn vậtthể đương thời, và được nhận diện qua vật chứng cụ thể, nhưng lạinói lên được nhiều điều của hoặc liên quan đến thời kỳ lịch sử quantrọng này
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Ba kiến trúc liên quan đến thời định đô Thăng LongVề ba kiến trúc liên quan đến thời định đô Thăng LongThời định đô Thăng Long không để lại nhiều dấu tích kiến trúc.Nhưng, ba công trình xây dựng sau đây tuy không hẳn là di tồn vậtthể đương thời, và được nhận diện qua vật chứng cụ thể, nhưng lạinói lên được nhiều điều của hoặc liên quan đến thời kỳ lịch sử quantrọng nàyCũng như là cả nhiều vấn đề và thế ứng xử đương đại về một thời địnhđô Thăng Long sắp chẵn ngàn năm ấy.1. Đợt tạo tác thứ 6 của Hoàng Thành Thăng Long và việc nhận dạngranh giới phía tây của Hoàng Thành.Thống kê qua các tài liệu văn bản - chủ yếu là những bộ chính sử biênniên - thì thấy Vương Triều nhà Lý, trong vòng 216 năm đóng đô ở ThăngLong, đã có tất cả 6 cuộc (đợt) tạo tác kiến trúc quan trọng trong khu vựcHoàng Thành vào các năm 1010 - 1110 (1), 1020 (2), 1029 - 30 (3), 1058(4), 1098 (5) và 1203 - 05 (6).Đợt tạo tác thứ 6 này, chỉ duy nhất sách (Đại Việt sử lược - bộ chính sửcổ nhất còn sót lại đến nay - ghi lại. ở những chỗ viết tương đối rõ ràng(dễ hiểu), có thể nhận ra đây là một quần thể kiến trúc, được xây dựngtheo một quy hoạch (cấu trúc) như sau:- Chính giữa là toà điện Thiên Thuỵ (có “ngựu toạ” - ngai vua ?), hai bêncó hai điện Dương Minh (trái) và Thiềm Quang (phải), làm thành một dànngang kiến trúc trung tâm;- Phía Bắc của hàng ngang kiến trúc này là điện Chính Nghi, có gác KínhThiên xây ở bên trên và có “thềm” (sân?) Lệ giao … “ngự tẩm” - buồngngủ của vua?) bên trên có gác Thánh Thọ, hai bên là gác Nhật Kim (trái) vàNguyệt Bảo (phải), có hành lang quây lấy một vùng “thềm” (sân?) trên làKim Tinh … làm thành dàn kiến trúc “hậu phương”.Dễ dàng nhận thấy - về mặt cấu trúc quy hoạch - quần thể kiến trúc “đợtsáu” này - của vị hoàng đế đời thứ bảy, Lý Cao Tông - đã tuân thủ chặtchẽ ý tưởng (tư tưởng) tạo tác các quần thể kiến trúc cung đình trongHoàng Thành Thăng Long của các bậc tiền bối, nhất là của Lý Thái Tổ(“đợt một”) và của Lý Thái Tông ( “đợt ba”).Dải hồ nước tại công viên Bách ThảoVào những năm 1010 - 11, quần thể kiến trúc của và do vị hoàng đế vừakhai sáng vương triều Lý, vừa thiên đô ( Hoa Lư), định đô (Thăng Long)xây dựng gồm 8 điện, 4 cung “thềm (sân?) rồng” có hành lang bao quanh,ở vùng chính giữa Hoàng Thành (khi ấy có tên là “Thăng Long Thành”),lần đầu tiên cũng đã được cấu trúc (quy hoạch) thành ba dàn kiến trúc,trước sau, căng ngang. Với toà chính điện “Càn Nguyên” ở Trung tâm.Quần thể kiến trúc được người kế vị ngai vàng đời thứ hai của vươngtriều, dinh tạo vào các năm 1029 - 30, vừa “quy mô rộng lớn” hơn, vừachú ý nhiều đến việc “nghỉ ngơi du ngoại” của vua - như nguyên văn lờisách “Đại Việt sử ký toàn thư” - nhưng vẫn hoàn toàn tại chỗ mà nươngtheo cấu trúc (quy hoạch) của đợt xây dựng đầu tiên: hợp các đơn nguyênkiến trúc thành ba dàn căng ngang, trước, sau. Chỉ khác ở chỗ đổi gọi têntoà chính điện ở Trung tâm thành “Thiên An”, và đặc biệt là cho xây mộtvòng tường thành bao quanh quần thể kiến trúc, tạo nên một vùng CấmThành (khi ấy có tên là “Long Thành”) làm nhân lõi cho khu vực HoàngThànhCái truyền thống tạo ba dàn kiến trúc căng ngang, trước sau, ở giữa khuHoàng Thành Thăng Long, sở dĩ hằng được tôn trọng, bởi vì đã làm thành /và là / hình tượng - biểu tượng của một tổ hợp (hệ) ý tưởng (tư tưởng)kiến trúc rất hay : Vừa tạo hình chữ “tam” của lý thuyết “tam tài” (Thiên -Địa - Nhân), vừa gợi dáng quẻ “càn” ở học thuyết “Bát quái” (với ý nghĩavừa là quẻ đầu tiên, vừa chính là ngôi “Trời”).Quần thể kiến trúc “đợt sáu” (các năm 1203 - 05) của vua Lý Cao Tông cóhình chữ nhật “Tam” và dáng quẻ “Càn”, là vì lẽ đó. Nhưng, tuân thủ chặtchẽ cái tư tưởng của quy hoạch kiến trúc, mà không sử dụng lại / và đúng/ vị trí (không gian, mặt bằng) kiến trúc cũ.Bởi Lý Cao Tông - với nhân cách (cá tính) thường bị sử cũ phiền trách rấtnhiều (“ham xây dựng, thích rong chơi, hám của cải, vụ lợi lộc”…) - Khábức xúc nhu cầu “xây cung mới” (với “truyền thống” kiến trúc cũ) nhưngkhông dám phá bỏ các quần thể kiến trúc của hai đời tiên tổ để dinh tạocác công trình của mình ở đấy mà chỉ có thể di dời vị trí vùng dinh tạomới tới một chỗ khác ở trong khu vực Hoàng Thành mà thôi.Sử cũ chép rõ: Đó là vùng “phía tây tẩm điện” tức thị: phía tây vùng chínhtâm Hoàng Thành.ở nơi xây dựng mới tại phía tây Hoàng Thành này, những điện ThiênThuỵ, Dương Minh, Thiềm Quang…, gác và thềm Thánh Thọ, Nhật Kim,Nguyệt Bảo, Lệ Giao, Kim Tinh… của Lý Cao Tông còn có một đặcđiểm quy hoạch là: Kết hợp quần thể kiến trúc cung đình với cảnh quancông viên (“ngự uyển”). Lần đầu tiên, trong Hoàng Thành Thăng Longthời Lý, thấy xuất hiện những tên công trình kiến trúc - cảnh quan (ởquanh quần thể kiến trúc cung đình) như: “Cửa Thấu Viên”, “Ao DưỡngNgư”, “Đình Ngoạn Y” (xây ở trên ao Dưỡng Ngư)…Di chỉ Núi Xưa - Bách Thảo - Hà NộiĐến năm nối dài đợt dinh tạo thứ sáu - là năm 1206 - thì rõ thêm ra tín ...