Bạch Mai – loài cây quý hiếm

Sân vườn của một người bạn chẳng khác nào một bộ sưu tập mai, không những phong phú về màu sắc mà còn đa dạng về cánh hoa (từ 5 cánh cho đến 150 cánh) vậy mà anh cứ mãi đi tìm loại mai đó từ bao năm nay nhưng vẫn hoài công. Đó là bạch mai (Ochrocarpus siamensis L., thuộc họ mù u Guttiferae), có hoa cánh nhỏ, trắng tinh khôi, thơm dịu và thanh khiết, được dân gian gọi là bạch mù u, còn sách vở thì gọi là nam mai. Loài mai này hiện nay rất hiếm,...
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Bạch Mai – loài cây quý hiếmBạch Mai – loài cây quý hiếm Sân vườn của một người bạn chẳng khác nào một bộ sưu tập mai,không những phong phú về màu sắc mà còn đa dạng về cánh hoa (từ 5cánh cho đến 150 cánh) vậy mà anh cứ mãi đi tìm loại mai đó từ baonăm nay nhưng vẫn hoài công. Đó là bạch mai (Ochrocarpus siamensisL., thuộc họ mù u Guttiferae), có hoa cánh nhỏ, trắng tinh khôi, thơmdịu và thanh khiết, được dân gian gọi là bạch mù u, còn sách vở thì gọilà nam mai. Loài mai này hiện nay rất hiếm, chỉ có ở vài nơi, đa số đều là cổ thụ.Nổi tiếng nhất là bạch mai ở gò Cây Mai trên 300 tuổi, nơi có chùa Cây Mai(Phú Lâm, TP.HCM). Dưới thời Tự Đức, chùa Cây Mai được đổi tên là MaiKhôn tự (có sách ghi Mai Sơn tự) nhưng bà con vẫn quen gọi là chùa CâyMai. Theo nhà khảo cổ Vương Hồng Sển, cây mai ở chùa gò Phú Lâm đượclấy giống từ Campuchia về. Năm xưa chùa gò nằm trên gò bảy cây mai, gọilà Thất mai khâu. Các nhà thơ nổi tiếng lúc bấy giờ hay đặt tên cho cácchùm thơ của họ là “Bạch Mai thi xã” và biến nơi đây thành một tụ điểmngâm vịnh, đọc thơ. Trịnh Hoài Đức đã xếp gò Cây Mai là một trong 30danh thắng của đất Gia Định xưa. Cây bạch mai hiện đã già, ruột bị rỗngnhưng từ trong thân cây vẫn mọc lên nhiều nhánh mới sum suê, tết nào hoacũng đua nhau nở. Cây bạch mai ở thị xã Bến Tre cũng trên 300 tuổi, được coi là “linhkhí” của đình Phú Tự. Bên cạnh gốc mai có một tấm bia mang tên “Bạchmai bi ký”. Chính dưới cội mai này, xưa kia cụ Phan Thanh Giản đã từngngồi để đọc sách. Ngày nay, mỗi lần kỷ niệm ngày thơ Việt Nam, Hội vănhọc nghệ thuật Nguyễn Đình Chiểu đều tổ chức sinh hoạt thơ ca bên cạnhgốc mai này. Cũng không thể không nhắc đến cây mai ở núi Lăng, Hà Tiên, do MạcCửu mang từ Trung Quốc về trồng, còn gọi là mai Tứ Xuyên. Nhưng nay nóđã chết. Theo anh Lê Văn Rỡ, hướng dẫn viên du lịch tại lăng Mạc Cửu thìcây mai do Mạc Cửu trồng đầu tiên đã bị đốn cưa ván vào thời Pháp thuộc.Theo cụ Trương Minh Đạt, một nhà nghiên cứu về vùng đất Hà Tiên, câybạch mai đầu tiên được trồng trên đồi Xã Tắc, còn những cây mai còn sót lạiđến ngày hôm nay là con cháu đời thứ ba. Trước đây nhà thơ Đông Hồ cũngcó trồng một cây trước nhà thuộc đời thứ hai (đã chết) và thường hái hoa đểướp trà tại “Yểm Yểm Thư Trang” ở Sài Gòn. Mai bạch Hà Tiên cũng giốngnhư mai ở chùa Giác Viên và chùa Cây Mai, hàng năm cứ đến rằm thángchạp là bắt đầu trổ hoa. Trái mai mù u to bằng quả nho, khi chín màu vàngcam và ăn có vị chua ngọt. Ngoài ra, ở chùa Giác Viên (TP.HCM), Sùng Hưng tự (Phú Quốc) vànúi Điện Bà (Tây Ninh) cũng có những cây mai mù u tồn tại như một chứngnhân của lịch sử. Vườn ngự uyển ở Huế xưa kia cũng có loại mai này, có lẽđược trồng để lấy hoa ướp trà. Cây mai mù u hoàn toàn không có bà con họhàng gì với hoàng mai (thuộc họ Ochnaceae) ở phương Nam và mai mơ(thuộc họ Rosaceae) ở miền Bắc. Đầu xuân năm Đinh Tỵ (1857) Nguyễn Tri Phương có mời PhanThanh Giản đến thưởng mai. Cụ Phan cho biết thân cây mù u sần sùi giốngnhư cây mai nên người ta mới gọi là nam mai; quê ông ở gành Mù U nênmới lấy hiệu là Mai Khê. Các bậc tiền bối cho biết mai bạch mù u thuộc hàng kiều mộc, sắc tinh(ngọc cốt băng cơ), thích nơi u tịch, trồng trên 10 năm mới trổ hoa. TrongGia Định Thành Thông Chí, Trịnh Hoài Đức đã ghi: “Mai mù u tự linh khímà sinh ra, không thể đem đi trồng nơi khác được”. Chính vì đặc tính khónhân giống cho nên cây mai mù u càng ngày càng quý hiếm. Chúng tôi thửmang từ Hà Tiên về trồng hai lần nhưng đều không thành công.